بررسی ترکیب‌های شیمیایی اسانس‌ بومادران البرزی (achillea millefolium l. subsp. elbursensis) از رویشگاه و مزرعه

جنس بومادران (achillea) در ایران 19 گونه گیاه علفی، چندساله و بیشتر معطر دارد. این جنس از خانواده کاسنی دارای خصوصیات گیاهی پیچیده‌ای است. کامازولن ترکیب عمده موجود در اسانس گل و برگ achilleamillefolium l. subsp. elbursensis گزارش شده که در صنایع غذایی، آرایشیبهداشتی و دارویی کاربرد دارد. با توجه به اینکه این زیرگونه انحصاری ایران است و در مورد کشت این گونه هیچ تحقیقی انجام نشده است، مطالعه مقدماتی در مورد نحوه کشت و تاثیر آن بر روی مواد موثره انجام شد. بدین‌منظور، بذر گیاه بومادران البرزی در مهرماه 1395 از تنها رویشگاه آن در دیزین جمع‌آوری شد. در ابتدای اسفندماه در گلخانه کشت گردید و اواسط فروردین 1396 گیاهچه‌ها به مزرعه منتقل شدند. در مردادماه بوته‌ها گل داده و اندام هوایی برای استخراج اسانس در دو سال متوالی جمع‌آوری شدند. برای مقایسه با نمونه‌های طبیعی، اندام هوایی بومادران در مردادماه 1396 در مرحله گلدهی از دیزین جمع‌آوری شد. اندام‌های گیاه شامل برگ و گل‌آذین در آزمایشگاه خشک و به‌وسیله آسیاب پودر شدند. روغن‌های اسانسی به روش تقطیر با آب بدست آمد و توسط gcfid و gc/ms مورد تجزیه قرارگرفتند. بازده (وزنی/وزنی) اسانس آبی‌رنگ برگ و گل‌آذین بومادران رویشگاه به‌ترتیب 0.11% و 0.53% و بومادران کشت شده به همان ترتیب در سال 1396 برابر 0.28% و 0.50% و در سال 1397 برابر 0.26% و 1.30% بود. کامازولن به‌عنوان بیشترین درصد ترکیب‌ اسانس برگ و گل‌آذین بومادران رویشگاه به‌ترتیب 5.7% و 52.5% بود. مقدار آن به همان ترتیب در نمونه‌های بومادران کشت شده سال اول 50.6% و 67.1% و در سال دوم 59.6% و 71.3% بود. کاریوفیلن الکل، کاریوفیلن اکساید، کامفور، بورنئول و بتااودسمول دیگر ترکیب‌های شاخص بودند. کامازولن یک ترکیب مهم و اساسی در این گونه است که در تمام اندام هوایی نمونه کشت شده وجود داشت، در حالی که فقط در گل‌آذین نمونه رویشگاه یافت شد.

Essential oil compositions of wild and cultivated Achillea millefolium L. subsp. elbursensis

The genus Achillea has 19 species of herbaceous, perennial and aromatic plant in Iran. This genus of compositae family has complex characteristics. Chamazolene is a major component of essential oil of inflorescence and leaf, reported to be used in food, cosmetic, and pharmaceutical industries. A. millefolium L. subsp. elbursensis is an endemic subspecies of Iran and no studies have been conducted on the cultivation of this species; therefore a preliminary study was conducted on the cultivation and its effect on secondary metabolites. For this purpose, the seeds of Achillea were collected from Dizine area in October 2016. The seeds of Achillea were cultivated in a greenhouse at the beginning of March and seedlings were transplanted to the farm in late April 2017.At flowering stage in August, aerial parts were collected in two consecutive years to obtain the essential oils. To compare the essential oil of cultivated samples with habitat samples, the aerial parts of Achillea were collected from Dizin at the flowering stage in August 2017. The plant parts including leaf and inflorescence were dried in laboratory and were crushed to particles. The essential oils were obtained by hydrodistillation and were analyzed by GCFID and GC/MS. The color of A. millefolium essential oils was dark blue. The yields of A. millefolium essential oils of leaf and inflorescence (w/w dried weight) from habitat samples were 0.11% and 0.53%, respectively, and from cultivated samples were 0.28% and 0.50% in 2017 and 0.26% and 1.30% in 2018, respectively. Chamazulene was the major constituent of leaf (5.7%) and inflorescence (52.5%) oils in the habitat samples. The content of this compound in cultivated samples was 50.6% and 67.1% in the first year, and 59.6% and 71.3% in the second year, respectively. Another major constituents were caryophyllene alcohol, caryophyllene oxide, camphor, borneol and beudesmol. Chamazulene as major compound of the oil, found in all aerial parts of cultivated samples, while, it was found only in the inflorescence of wild sample.