ارزیابی تحمل به تنش رطوبتی در برخی از ژنوتیپ‌های گندم (triticum aestivum l.) با استفاده از شاخص‌های انتخاب

عملکرد دانه گندم در اکثر مناطق ایران به علت بروز تنش رطوبتی آخر فصل کاهش می‌یابد. به‌منظور بررسی اثر تنش رطوبتی بر عملکرد دانه 39 ژنوتیپ گندم بهاره، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه پژوهشی پردیس ابوریحان- دانشگاه تهران در سال زراعی 90-1389 اجرا شد. اعمال تنش رطوبتی در مرحله ظهور سنبله به‌صورت کم‌آبیاری صورت گرفت. نتایج نشان داد در شرایط بدون تنش ژنوتیپ‌های پیشتاز و آزادی (27/8 و 72/7 تن در هکتار) و در شرایط تنش رطوبتی ژنوتیپ‌های مغان1 و سیستان (48/5 و 84/4 تن در هکتار) از بیشترین عملکرد دانه برخوردار بودند. براساس نتایج تجزیه رگرسیون در شرایط آبیاری معمولی و تنش رطوبتی سه متغیر وارد مدل شدند که در شرایط نرمال 8/70 و در شرایط تنش 03/64 درصد تغییرات عملکرد را توجیه نمودند. براساس میزان عملکرد ژنوتیپ‌ها در دو شرایط، 15 شاخص تحمل و حساسیت به تنش برآورد شد. نتایج تجزیه همبستگی، مولفه‌های اصلی و ترسیم بای‌پلات نشان داد که از بین شاخص‌های محاسبه شده mp، gmp، sti، harm، yi، di، msti و snpi برای انتخاب ژنوتیپ‌های با پتانسیل و پایداری عملکرد بالا در شرایط تنش رطوبتی جزو مناسب‌ترین شاخص‌ها بودند. تجزیه خوشه‌ای براساس شاخص‌های تحمل به خشکی، ژنوتیپ‌ها را در چهار گروه جداگانه قرار داد به‌طوری‌که ژنوتیپ‌های متحمل به خشکی در گروه مشترکی قرار گرفتند. توزیع ژنوتیپ‌ها در فضای بای‌پلات، وجود تنوع ژنتیکی بین ژنوتیپ‌ها را نسبت به تنش رطوبتی نشان داد. بر این اساس ژنوتیپ‌های مغان 1، سیستان، اکبری، بیات، دز، بک‌کراس روشن بهاره، مهدوی و طبسی جزو متحمل‌ترین و ژنوتیپ‌های تجن، نوید، شیرودی، زاگرس، کرخه و ویری‌ناک به‌عنوان حساس‌ترین ژنوتیپ‌ها به تنش رطوبتی آخر فصل شناسایی شدند.