بررسی روند تغییرات عملکرد دانه و برخی خصوصیات مورفوفیزیولوژیک گندم (Triticum aestivum L.)، ذرت (Zea mays L.)و برنج (Oryza sativa L.) در طی چند دهه اخیر در ایران

قرن بیستم شاهد افزایش قابل ملاحظه‏ای در عملکرد گیاهان زراعی بوده است. با این حال پیش‏بینی شده است تا سال 2050 جمعیت جهان به سقف 4/10 میلیارد نفر خواهد رسید که در این صورت نیاز به تولید محصولات کشاورزی جهانی به میزان 60 الی 110 درصد افزایش خواهد یافت. در مطالعه حاضر به منظور بررسی روند افزایش عملکرد سه گیاه گندم، ذرت و برنج در طی چند دهه اخیر در ایران، اقدام به جمع‏آوری داده‏های مورفولوژیک و زراعی ارقام رایج سه گیاه زراعی گندم، ذرت و برنج در کشور برای سال‏های 1336 الی 1391 شد. به منظور پی بردن به میزان پیشرفت صورت گرفته در هر یک از صفات مورد بررسی معادله رگرسیون خطی به داده‏های موجود برازش داده شد. بر اساس یافته‏های تحقیق حاضر عملکرد دانه گندم و ذرت در دوره‏های مذکور به طور معناداری افزایش یافته است حال آنکه عملکرد برنج افزایش اندکی را نشان می‏دهد. نتایج نشان می‏دهد عملیات به‏نژادی در جهت کاهش ارتفاع بوته برای محصولات گندم و ذرت به شکل موفقی عمل کرده و در محصول گندم این پیشرفت در گندم بهاره بیشتر بوده اما در رابطه با برنج پیشرفت معناداری مشاهده نشد. در رابطه با وزن هزاردانه تغییرات بسیار اندکی برای محصول گندم مشاهده شد که این افزایش در وزن هزار دانه بیشتر در رابطه با گندم بهاره بوده است. بررسی‏ها نشان داد که ارقام جدید ذرت تراکم‏پذیری بالایی را نسبت به ارقام قدیمی نشان می‏دهند. بررسی روند تغییرات طول دوره رشد ارقام برنج آزاد شده در طی این مدت نیز نشان داد که طول دوره رشد به میزان زیادی کاهش یافته است. به طور کلی می‏توان نتیجه‏گیری نمود که به‏نژادی توانسته است به گونه‏ای موثر عملکرد گندم‏های پاییزه و بهاره و محصول ذرت را در ایران افزایش دهد. اما در رابطه با محصول برنج به نظر می‌رسد به‏نژادی در ایران نتوانسته است به گونه‏ای موفقیت‏آمیز عملکرد دانه این گیاه را افزایش دهد.