اثر سطوح نیتروژن بر میزان محدودیت مبدا و الگوی توزیع مواد فتوسنتزی به دانه ژنوتیپ‌های گندم در شرایط تنش گرمای پایان فصل

تنش گرمای پایان فصل در مناطق نیمه گرمسیری نظیر جنوب غرب ایران به عنوان یکی از عوامل مهم محدود کننده عملکرد گندم در تاریخ کشت‌های پاییزه محسوب می شود. به منظور ارزیابی اثر سطوح نیتروژن بر میزان محدودیت مبدا و الگوی توزیع مجدد مواد فتوسنتزی به دانه ژنوتیپ‌های گندم، این پژوهش بصورت دو آزمایش مستقل، هر یک با آرایش کرت‌های خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. آزمایش اول شامل کاشت ژنوتیپ‌ها در تاریخ کاشت توصیه شده یعنی اول آذر ماه بود و به منظور برخورد مراحل فنولوژیکی رشد بعد از گرده افشانی با تنش گرمای پایان فصل، تاریخ کاشت ژنوتیپ‌ها در آزمایش دیگر در اوایل بهمن ماه انجام شد. در هر آزمایش، سه سطح کود نیتروژن 50، 100 و 150 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار به عنوان کرت اصلی و شش ژنوتیپ گندم (چمران، استار، ویری‌ناک، 8-83-d و 5-84-d) به عنوان کرت‌های فرعی گزینش شدند. به منظور بررسی میزان محدودیت مبدا در ژنوتیپ‌‌های مورد مطالعه، نیمی از سنبلچه‌های هر سنبله یک هفته پس از گرده‌افشانی حذف شدند. نتایج نشان داد، کاهش میزان نیتروژن از 150 به 50 کیلوگرم در هکتار باعث کاهش معنی‌دار عملکرد دانه در هر دو شرایط بهینه و تنش گرمای پایان فصل شد. تنش گرمای پایان فصل، عملکرد دانه و وزن هزار دانه را به ترتیب 24% و 31% کاهش داد. میانگین محدودیت مبدا ژنوتیپ‌های گندم در شرایط تنش گرمای پایان فصل نسبت به شرایط بهینه 45 درصد افزایش یافت. بیشترین و کمترین میزان افرایش محدودیت مبدا در شرایط تنش گرمای پایان فصل نسبت به شرایط بهینه به ترتیب به لاین‌ دیررس 5-84-d و لاین زودرس 8-83-d اختصاص داشت. میزان افزایش محدودیت مبدا ژنوتیپ‌های دیررس، میان‌رس و زودرس به ترتیب 56، 5/43 و 5/30 درصد ارزیابی شد. اگرچه سهم و کارایی توزیع مجدد مواد فتوسنتزی در شرایط تنش گرمای پایان فصل افزایش یافت، اما کاهش سهم فتوسنتز جاری به عنوان مهمترین مبدا تامین مواد فتوسنتزی دانه در مراحل پس از گرده‌افشانی، کاهش میزان انتقال مجدد و افزایش میزان محدودیت مبدا ، باعث کاهش معنی‌دار وزن دانه و عملکرد دانه ژنوتیپ‌های مورد مطالعه شد.