واکنش خصوصیات زراعی و فنولوژیکی ارقام گندم نان (triticum aestivum l.) با عادت رشد متفاوت به تاخیر در کاشت

به‌منظور بررسی خصوصیات زراعی و فنولوژیکی ارقام جدید گندم نان در تاریخ‏های کاشت مطلوب و تاخیری این آزمایش در دو سال زراعی (1396-98) در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر در کرج اجرا شد. این تحقیق در دو آزمایش جداگانه با تاریخ کشت مطلوب منطقه (15 آبان) و کشت تاخیری (15 آذر) انجام شد. ارقام آزمایش شامل سه گروه: ارقام زمستانه و بینابین دیررس (پیشگام و حیدری)، ارقام بهاره متوسط ‏رس (رخشان، سیوند، پارسی، بهاران و سیروان) و ارقام بهاره زودرس (مهرگان، چمران 2 و چمران) بودند. از ابتدای فصل رشد در هر تیمار مراحل فنولوژی تعیین شد و در انتهای فصل رشد عملکرد و اجزای عملکرد بررسی شدند. نتایج این پژوهش نشان داد که تاخیر در کاشت از 15 آبان تا 15 آذر سبب کاهش معنی‏دار عملکرد دانه (از 7485 به 6066 کیلوگرم در هکتار)، تعداد سنبله در مترمربع (از 698 به 605 سنبله در مترمربع)، تعداد دانه در سنبله (از 28.5 به 25.8 دانه) و وزن هزار دانه (از 41.1 به 38.4 گرم) شد. بیشترین و کمترین عملکرد دانه به‌ترتیب مربوط به رقم پیشگام (7436 کیلوگرم در هکتار) در تاریخ کاشت مطلوب و رقم چمران (5842 کیلوگرم در هکتار) در کشت تاخیری بود. تاخیر در کاشت موجب کاهش طول دوره کاشت تا ظهور برجستگی دوگانه (از 736 به 641 درجه-روز رشد)، کاشت تا ظهور سنبلچه انتهایی (از 982 تا 886 درجه-روز رشد)، کاشت تا گرده‏افشانی (از 1608 به 1457 درجه-روز رشد) و کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک (از 2456 به 2265 درجه-روز رشد) شد. بر اساس نتایج به نظر می‏رسد اثر تاریخ کاشت بر کاهش طول دوره رشد ارقام گندم از طریق کاهش تمامی مراحل اصلی نمو به‌خصوص دوره رشد رویشی (کاشت تا ظهور برجستگی دوگانه) ایجاد شده است. همچنین نتایج حاکی از آن بود که طول دوره مراحل مختلف نمو در ارقام سازگار با مناطق اقلیمی مختلف با یکدیگر متفاوت بود. به‌طوری‌که در تاریخ کاشت مطلوب و تاخیری ارقام سازگار با اقلیم سرد بالاترین و ارقام سازگار با اقلیم گرم کمترین نیاز حرارتی را برای مراحل مختلف نموی داشتند. نتایج نشان داد که بیشترین اختلاف ارقام در مراحل فنولوژیک در نیاز حرارتی مورد نیاز برای انتقال از مرحله رویشی به زایشی بود. با توجه به نتایج به نظر می‌رسد در شرایطی که کشت به تاخیر بیفتد ارقام سازگار با اقلیم گرم (بهاره و زودرس) از جمله مهرگان و چمران 2 جایگزین مناسبی برای کشت در مناطق معتدل باشند.

response of agronomic and phenological characteristics of bread wheat (triticum aestivum l.) cultivars with different growth habit to delayed planting

introductionwheat (triticum aestivum l.) is one of the most important crops in the world as well as in iran. it has experienced many improvements in terms of yield and quality traits during recent decades. wheat, like energy, is known as a strategic commodity and is one of the important indicators of agriculture. this plant has the highest area under cultivation and production among other cereals in the world. planting date is an important factor in crop production because meteorological parameters vary with changes in planting date. delay in planting is one of the problems that is common in almost all wheat growing areas of iran and is one of the main causes of reduced yields of wheat cultivars. yield reduction rate varies depending on the delay in planting and cultivars, and the results of some experiments indicate that this amount sometimes reaches more than 35% of potential grain yield. phenology and growth rate due to their effect on duration and the occurrence of different stages of development and the environmental conditions prevailing in each of these stages, are the key point of adaptation to various environmental conditions such as delayed planting date. this experiment was designed to identify the changes in yield and yield components and phenological stages of new bread wheat cultivars with different growth habits and to investigate the possibility of introducing cultivars compatible with delayed planting date in the region.materials and methodsthis research was conducted in two separate experiments based on a complete randomized block design with optimum planting date (6th november) and delayed planting date (6th december) on 10 new bread wheat cultivars with three replications on the research farm of the seed and plant improvement research institute in karaj in two years (2016-2018). the bread wheat cultivars include pishgam, heidari, rakhshan, sivand, baharan, sirvan, parsi, mehregan, chamran 2 and chamran. yield and yield components such as number spike per m2, number of grain per spike, 1000-grain weight were measured at the end of the growing season to evaluate responses of the cultivars to the various planting dates. in addition, the phenological stage was recorded during the growing season.results and discussionresults indicated that delayed planting date from 15th nov. to 15th dec. caused a significant reduction on grain yield (from 7485 to 6066 kg.ha-1), number of spikes per m2 (from 698 to 605), number of grain per spike (from 28.5 to 25.8 seed), and 1000 grain weight (from 41.1 to 38.4 g). the interaction effects of planting date and cultivars were significant on grain yield and yield components. the highest and lowest grain yield belonged to pishgam (7436 kg. ha-1) on optimum planting date and chamran (5842 kg.ha-1) on delayed planting date, respectively. delayed planting date reduced duration of planting to double ridge (from 736 to 641 gdd), planting to terminal spikelet (from 982 to 886 gdd), planting to anthesis (from 1608 to 1457 gdd) and planting to maturity (from 2456 to 2265 gdd).conclusionduration of different developmental stage is very important for the formation of yield components that determine the final grain yield. although these stages are a genetic trait, but they are affected by plant growth conditions and environmental stresses, climatic factors, especially temperature and day length. our research showed that delay in planting reduced grain yield by 18% compared to the optimum planting date because of the reduced number of spikes per m2 and vegetative and grain-filling periods.based on the results, in cases of delayed planting date (unfavorable weather conditions, insufficient planting equipment, etc.) in karaj region or similar climatic regions, early maturity cultivars such as mehregan and chamran 2 and moderate maturity cultivar like sivand are recommended in order to minimize yield loss.