‏«لزوم ثبت» نقل و انتقالات مشمول «اثر استثنایی ثبت»‏ در پرتو اصل «اثر نسبی» ثبت املاک

«اصل لزوم ثبت» به ‌معنای پیوند میان «ثبت» و «صحت یا قابلیت استناد انتقال»، از اصول بنیادین نظام‌های ثبت املاک است که در اغلب نظام‌های ثبتی ازجمله ایران در بعضی موارد انتقال- همچون انتقال مبتنی بر ارث- استثناهایی هم دارد و پرسش‌هایی را به ذهن متبادر می‌سازد؛ ازجمله اینکه به‌طور معمول چه مصادیقی از انتقالات مشمول اثر استثنایی ثبت می‌باشند؟ چه مبانی توجیهی برای تلقی یک انتقال در زمرۀ اثر استثنایی ثبت وجود دارد؟ کارکرد نظام ثبت املاک نسبت به این انتقالات چیست و با توجه به این کارکرد، چگونه ذی‌نفعان این‌گونه انتقالات به سمت ثبت آنها سوق می‌یابند؟ نگارندگان مطالعۀ حاضر با روشی تطبیقی- تحلیلی، ابتدا مصادیق انتقالات موضوع اثر استثنایی در نظام‌های ثبت املاک را شناسایی کرده‌اند و با بررسی ادلۀ «تملک مبتنی بر تصرف طولانی‌مدت»، «انتقال مبتنی بر ارث» و «انتقال ناشی از رای دادگاه» به‌عنوان سه مصداق اصلی این انتقالات- دو مصداق اخیر آن در نظام حقوقی ایران نیز وجود دارد- مهم‌ترین مبانی تلقی این مصادیق در قلمرو اثر استثنایی ثبت را «حمایت از تصرف بر مبنای نظریۀ کار»، «ارث به‌مثابۀ قاعدۀ اساسی مرتبط با نظم عمومی» و «لزوم عدم انکار وضعیت‌های حقوقی ناشی از قانون و آرا قضایی» می‌دانند که نسبت به آن‌ها نظام ثبتی کارکرد اعلامی دارد. در این راستا برای ترغیب ذی‌نفعان جهت ثبت انتقالات یادشده، راهکار عمومی «اثر نسبی ثبت» پیشنهاد می‌شود‌ که هرچند در نظام حقوقی ایران تصریح نشده است، لکن پایبندی رویۀ قضایی و برخی بخشنامه‌ها مطابق اصول ثبتی به آن را می‌توان ملاحظه نمود.

‎ “mandatory registration” for the transfers subject to the “exceptional ‎effect” of the land registration in the light of “the relative effect” of ‎the registration

the booking principle as the link between registration and validity” or opposability of land transactions is one of the fundamental principles of the land registration systems that have been subject to exceptions, such as transfers based on inheritance, in the most registration systems, including iran and raises questions; including what types of transfers are usually subject to the exceptional effect of land registration; what are the justifications for considering a transfer as the exceptional effect of the land registration; what is the function of the land registration system in relation to transfers subject to the exceptional effect and according to the expected function, how the beneficiaries of such transfers are led to register them. the present study, with a comparative-analytical method, first identifies the examples of transfers subject to exceptional effect in the land registration systems; and by examining the justifications of acquisition based on the adverse possession, transfer based on the inheritance and transfer based on the court decision as the three main examples of these transfers - the latter two examples are also present in iranian legal system – considers supporting possession based on labor theory, inheritance as a constitutional rule related to the public order and the necessity of not denying legal situations resulting from law and judicial decisions as the most important bases for considering these examples in the realm of the exceptional effect of the land registration, regarding them, the registration system has the declaratory function. in this regard, to encourage the beneficiaries to register transfers subject to the exceptional effect,  the general solution of relative effect of registration is proposed; although it is not clarified in the iranian legal system, but adherence to it can be observed in the jurisprudence and some circulars according to the principles of registration.