مطالعۀ تطبیقی شروط و آثار ضمان عوض در حقوق ایران و اسلام و نظریۀ علت در نظام رومی- ژرمنی

یکی از مهم‌ترین مباحثی که در خصوص قراردادهای معاوضی مطرح می‌‌شود، مسئولیت و ضمان نسبت به عوض قراردادی است. حقیقت ضمان نسبت به عوض قراردادی در همۀ نظام‌های حقوقی وجود دارد و تحت عنوان خاصی از آن بحث می‌شود؛ از جملۀ این عناوین «نظریۀ علت» در نظام رومی- ژرمنی و «ضمان عوض» در فقه امامیه است. ضمان عوض و نظریۀ علت، هردو مسئولیت نسبت به عوض قراردادی هستند و ریشه در توافق طرفین دارند؛ اما شروط، قلمرو و آثار آنها در این دو نظام حقوقی تا حدودی متفاوت است. مسئله اصلی در این پژوهش این است که بین «ضمان عوض» و «نظریۀ علت» از جهت شروط و قلمرو و آثار چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی وجود دارد؟ هدف این پژوهش بررسی تطبیقی شروط، قلمرو و آثار «ضمان عوض» و «نظریۀ علت» است.این مقاله به روش توصیفی- تطبیقی و تحلیلی به‌انجام رسیده است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، با وجود شباهت‌هایی که بین این دو نظریه از جهات پیش‌گفته وجود دارد، از حیث برخی آثار ازجمله میزان خسارت قابل جبران و همچنین شرایط و قلمرو، تفاوت‌های قابل‌توجهی بین آنها مشاهده می‌شود؛ مثلاً «ضمان عوض» برخلاف «نظریۀ علت»، مختص عقود معاوضی است.

a comparative study of the conditions and effects of “exchange liability” in ‎iranian and islamic law, and “the theory of cause” in civil law

problem; the liability for contractual consideration is one of the most important issues in synallagmatic contracts. the truth of “exchange liability” exists in all legal systems and it is discussed under a special title. among these titles are theory of cause in the civil law system and exchange liability in imamiyah jurisprudence. exchange liability and theory of cause are both liabilities for contractual consideration, and they are rooted in agreement, but maybe, the conditions, jurisdiction and their effects are somewhat different in these two legal systems. the main issue in this research is what are the similarities and differences between “exchange liability” and theory of cause in terms of conditions, scope, and effects?aim; therefore, the aim of this research is a comparative study of the conditions, jurisdiction, and effects of “exchange liability” and “the theory of cause.method; this will be done in a descriptive and analytical method.findings and conclusion; according to the findings of this research, despite the similarities between these two theories in the mentioned aspects, in terms of some works, including the amount of compensable damage, as well as the conditions and jurisdiction, significant differences between them are observed. for example, exchange liability, unlike theory of cause, is specific to synallagmatic contracts.