مطالعۀ تطبیقی نهاد ارزیابی حضانت:‏ رویکردی علمی و بین‌رشته‌ای در دعاوی حضانت

با تغییر نگرش جامعه دربارۀ دوران کودکی و چگونگی مراقبت از کودک، روند تصمیم‌گیری حضانت دستخوش تغییر شد. اصلاح مادۀ 1169 قانون مدنی در سال 1382 اگرچه نوید همراهی قانون با خواست و مطالبات اجتماعی است، اما ابهام در تعیین مصادیق مصلحت کودک، و نبود مرکزی برای بررسی تخصصی آن، مشکل جدی برای دادرس در تطبیق قانون با موضوع محل نزاع ایجاد می‌کند. نظام قضایی برخی از کشورها با اتخاذ رویکردی بین‌رشته‌ای نهاد ارزیابی حضانت را پایه‌گذاری نمودند تا رهیافتی برای همکاری بین قضات، وکلا و متخصصان غیرقضایی در حل و فصل اختلافات حضانت فراهم کنند. این مقاله با روش توصیفی  تحلیلی و با رویکرد انتقادی ضمن مصاحبه با متخصصان حوزۀ کودک و قضات محاکم خانواده به بررسی ضرورت و تاریخچۀ شکل‌گیری نهاد ارزیابی حضانت در برخی کشورها در مقایسه با نظم کنونی حقوقی ایران می‌پردازد. این پژوهش با هدف تبیین ویژگی‌های نهاد ارزیابی حضانت، کاربرد این نهاد را در نظام قضایی ایران بررسی می‌کند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، در فرایند تصمیم‌گیری دعاوی اختلاف حضانت، نبود نهادی تخصصی برای کمک به قضات، به تفسیر متفاوت از موضوعی واحد و صدور آرای حقوقی متفاوت و گاه متناقض منجر می‌شود که پیامدهای گوناگونی برای خانواده‌ها و کودکان درگیر به‌بار می‌آورد. ضمن حل و فصل پرونده‌های اختلاف حضانت در خانواده‌هایی که مشکلات خاصی (خشونت خانگی، اعتیاد، آزار کودکان و ...) دارند، نیازمند ارزیابی جامع و توصیه‌های مراقبتی روان‌پزشکان قانونی، کارشناسان و متخصصان حوزۀ کودک است. برخلاف تاکید قضات محاکم خانواده برای ایجاد نهادی تخصصی برای اخذ دیدگاه‌های کارشناسی در نظام قضایی ایران، متاسفانه با وجود ظرفیت‌های قانونی مراکز مشاورۀ خانواده در قانون حمایت خانواده سال 91 که وفق مادۀ 40 دستورالعمل اجرایی این قانون می‌توان از مشاوران مراکز مشاورۀ خانواده برای تعیین مصلحت کودک در دعاوی حضانت کمک گرفت، تاکنون تاسیس این مراکز برای بررسی و ارزیابی مشکلات و مسائل دعاوی حضانت عملیاتی و اجرایی نشده است.

a comparative study of custody evaluation institution: a ‎scientific and interdisciplinary approach in custody ‎litigation

custodian law and the judicial proceeding in child custody determination as is practiced today is reformed while public view has changed about childhood and how to treat children. reforming civil law (1169) act, however, was a new approach to social demands but family law judges have faced challenges because of the best interests concept remains an ambiguous one. many legal systems designed custody evaluation as an interdisciplinary approach to help family law judges, lawyers and other professionals to settle child custody disputes. custody evaluation helps parties who are unable to resolve their dispute to reach an agreement about child-related issues. the article first will present a literature review with a critical view to articulate the history and necessity of custody evaluation. the goal of this research is to explain custody evaluation in a comparative study to assess the capacity of iranian legal system to apply it. the findings show divorcing families with special issues facing such as domestic violence, child abuse need comprehensive evaluation and forensic recommendation.  instead of the family law judge’s emphasis and iranian law capacity to apply some counseling centers to aid the judicial system in determining child custody dispute, there is still no such centers.