حمایت از مالکیت فکری فناوری‏های ناملموس وسایل نقلیۀ خودران با تمرکز بر الگوریتم؛ مطالعۀ تطبیقی در ایران، امریکا و اتحادیۀ اروپا

صنعت حمل و نقل با ورود وسایل ‏نقلیۀ خودران دستخوش تغییرات اساسی خواهد شد. خودران‏ها از فناوری‏هایی ملموس و ناملموس بهره می‏برند که امکان هدایت خودکار و بدون متصدی وسیلۀ نقلیه را فراهم می‏آورد. بسیاری از این فناوری‏ها هم‏اکنون نیز اختراع و تولید شده‏اند. قانون‏گذار باید به نحوی از مالکیت فکری مالکان این فناوری‏ها حمایت کند، که میان منافع آنها و جامعه تعادل برقرار شود. مقررات کنونی مربوط به مالکیت فکری چالش‏هایی در حمایت از فناوری‏های ناملموس خودران (ازجمله هوش مصنوعی و نرم‏افزارهای حسگر‏) و مخصوصاً الگوریتم به‏همراه دارد؛ چالش‏هایی که به افزایش اتکا بر مقررات اسرار تجاری و قراردادهای محرمانگی و نادیده گرفتن منافع افشای الگوریتم‏ها می‏انجامد. پژوهش حاضر با مطالعۀ مقررات کنونی مربوط به مالکیت فکری در ایران، ادبیات حقوقی و طرح اخیر حمایت از مالکیت صنعتی مجلس شورای اسلامی و ایرادهای شورای نگهبان، چالش‏های حمایت از مالکیت فکری الگوریتم‏ها را می‏یابد و با توجه به رویۀ ایالات متحدۀ امریکا و اروپا، راهکارهایی را ارائه می‏دهد. یافته‏های این پژوهش نشان می‏دهد که الفاظ قوانین ثبت اختراع، و تفسیر در راستای حمایت از نوآوری و روح قانون، دال بر قابلیت ثبت و امکان احراز شروط اختراع در الگوریتم‏هاست. نظر به‏اینکه ایده‏های الگوریتم‏ها، صرف‏نظر از شکل بیان، مورد حمایت‏اند و همچنین اصالت الگوریتم امری مفروض و خلاف آن، نیازمند اثبات به‏نظر می‏رسد، الگوریتم‏هارا می‏توان مشمول قوانین مربوط به حق مولف دانست، و طرح حمایت از مالکیت صنعتی نسبت به مقررات پیشین، اقبال بیشتری به حمایت از الگوریتم با مقررات اسرار تجاری دارد. در بخش پایانی این پژوهش، از دو منظر به مزیت «متن باز» و اهمیت توسعه و اصلاح قوانین حق مولف پرداخته شده است؛ ابتدا از منظر هزینۀ حمایت تحت سه نظامِ مالکیت فکری و سرانجام از منظر تعارض منافع مالک الگوریتم و جامعه.

intellectual property protection for intangible technologies in autonomous vehicles in iran, us, and eu: a comparative study with the focus on algorithms

the underlying technologies embodied in autonomous vehicles (avs) underpin the transportation industry to experience remarkable advancement. technologies enabling vehicles to function autonomously encompass tangible and intangible components, many of which have already been advanced. the legislature should grant intellectual property (ip) protection to the owner of the said technologies to balance the interests of both individuals and society, encouraging development and responsibility. the iranian ip regulations might pose challenges when protecting intangible components of av technologies (such as artificial intelligence and software in sensors) and particularly algorithms; the challenges might lead to increased reliance on trade secret regulations and confidentiality contracts, neglecting benefits for society in the disclosure of algorithms. exploring ip protection for algorithms, facing challenges, and suggesting solutions inspired by the us and eu practices, this research studies current iranian ip-related regulations, legal literature, and a newly reviewed bill on industrial properties, which has been passed back to the iranian parliament for amendments. following are the findings: (1) the wording of the iranian patent laws with pro-innovation interpretation supports the argument that algorithms are patent-eligible and patentable in principle; (2) considering that the idea of an algorithm is protectable, not merely the expressed form of it, and the originality criterion of a subject matter is a presumption, algorithms might fall within the ambit of the iranian copyright laws; (3) algorithms attract more protection under trade secret provisions of the new bill than previous regulations in iran. lastly, after reflecting on the protection costs and individual-society conflict of interests in the three ip systems, the research concludes by proposing legislation on copyright laws in preference to open source. document type: research paper.