در سودای مسئولیت‏ پذیری قانون‌گذار: درنگی بر مسئولیت مدنی ناشی از اعمال تقنینی

مسئولیت مدنی دولت در قبال وضع قوانین و مقررات، برخلاف اعمال حاکمیتی اجرایی و قضایی، همچنان دور از ذهن است و این درحالی است که گاهی عملکرد مراجع تقنینی در اتخاذ تصمیمات عام‏ الشمول بدون خطا و تقصیر نبوده، می‏تواند اصل جبران کامل خسارات را نسبت به شهروندان مخدوش سازد. پژوهش حاضر با روش تحلیلی- انتقادی، در پی بررسی آن است که نهادهای وضع ‏کنندۀ قوانین و مقررات مبتنی بر کدام نظریه و در صورت تحققِ چه شرایطی، در قبال جبران خسارات ناشی از تصمیمات عام ‏الشمول می‏توانند مسئول باشند. مطابق یافته ‏های این پژوهش، تقویت نظریۀ خطر برای مسئولیت مدنی قانون‌گذار در برابر نظریۀ تقصیر، حمایت ‏های حقوقی بیشتری را برای شهروندان در راستای حق‏ محوری فراهم می‏کند. بر اساس نظریۀ مساوات افراد در برابر هزینه‌های عمومی، می ‏توان مسئولیت مدنی مطلق و بدون تقصیر را برای دولت مطرح نمود که در تحقق عدالت ترمیمی کارآمدتر است و با اقتضائات حکمرانی خوب سازگارتر. مسئولیت مدنی لزوماً منافاتی با قانونی بودن و اعتبار تصمیمات ندارد؛ اگرچه غیرقانونی بودن و تخلف در وضع مقررات، مسئولیت مدنی در فرض تقصیر را رقم می‏زند. پیامدهای پذیرش مسئولیت مدنی در اعمال حاکمیتی تقنینی را می‏توان افزایش نظارت عمومی، تقویت خودکنترلی، جلوگیری از تورم قانونی و کاهش مداخلات غیرضروری دولت برشمرد.

looking for the responsibility of legislator: reflection on the civil liability of legislative acts

civil liability of the state in the matter of legislation, contrary to the executive and judicial acts, is still supposed to be far-fetched; while general legislative decisions might be faulty or mistaken and violate the principle of full compensation of citizens’ damages. this article seeks to consider the theories and conditions upon which the liability of legislative bodies to compensate for harmful general decisions is admissible. based on our findings, risk theory against fault theory could provide more legal protections in the civil liability of the lawmaker. according to the principle of equality to carry public burdens, we can defend the state’s absolute liability, which is more efficient to access restorative justice and more compatible with the requirements of good governance. civil liability does not necessarily indicate the illegality and invalidity of decisions; however, the illegality of decisions definitely proves the fault of public bodies. implications of civil liability in the legislative and quasi-legislative acts include promoting self-control, preventing statutory inflation, and reducing unnecessary intervention of the state.