تبیین نظری پدیدۀ مرگ در زندان در بستر عدالت کیفری تطبیقی

در مقالۀ حاضر با بهره‌گیری از نظریه‌های انسانیت‌زدایی (و خوانش‌های جدیدتر آن) و دشمن‌پنداری زندانیان، به تحلیل مرگ گروهی از افراد در بازداشتگاه یا زندان پرداخته‌ شده است که تعلق آن‌ها به گروه‌های مختلف نژادی، قومی، اقتصادی، یا محکومیت به طیف خاصی از جرایم یا حتی متهم شدن به آن‌ها میزان خطر مرگ افراد را در چنین محیط‌هایی افزایش می‌دهد. برای پاسخ به این پرسش که کدام گروه از متهمان یا محکومان در ایران نسبت به پدیدة مرگ در زندان به آسیب‌پذیری بیشتری دچار هستند، نگارندگان این مقاله با بهره‌گیری از نظریه‌های پیش‌گفته و نیز استفاده از روش نمونه‌پژوهی به مطالعۀ 30 نمونه از پروند‌ه‌های مرگ در بازداشتگاه‌ها یا زندان‌های ایران در حد فاصل سال‌های 1382 تا 1397 اقدام کرده‌اند. در کنار این موضوع، برای بررسی فرضیة یادشده، به تحلیل نمونه‌هایی تطبیقی از مرگ افراد در زندان پرداخته‌اند تا نشان دهند آیا قربانیان این پدیده دارای ویژگی‌های مشترکی همچون تعلق به گروه‌های خاص نژادی، قومی، اقتصادی یا اجتماعی هستند؟ یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که همة محبوسان به یک نسبت در برابرِ پدیدة مرگ در زندان آسیب‌پذیر نیستند. به‌طور غالب، متهمان یا محکومانی در معرض پدیدة یادشده قرار می‌گیرند که با دسته‌ای از ارزش‌هایِ سختْ غیرقابل اغماضِ نظام‌های کیفری در تعارض اساسی باشند. بررسی داده‌های 30 مورد از پرونده‌های مرگ در زندان‌های ایران نشان می‌دهد که علت بازداشت یا محکومیت در 21 مورد از آن‌ها در خصوص اتهامات امنیتی بوده است. تراکم متهمان یا محکومان امنیتی در آمار پرونده‌های مرگ در زندان می‌تواند تقویت‌کنندة این فرضیه باشد که این دسته از زندانیان در نگاه مقام‌های عدالت کیفری طی فرایند انسانیت‌زدایی به‌مثابۀ دشمن تلقی شده‌اند.

Theoretical Explanation of Death in Custody in the Context of Comparative Criminal Justice

By using of “dehumanization” (and its more recent versions) as well as “enemy hypothesing”, this paper aims to analyze the death of people who were deprived of their liberty in environments such as custody and prison. The main focus of the article is that which type of prisoners based on their charge or conviction are more vulnerable to the death in custody. To answer the question that which groups of accused or convicts are more vulnerable to the death in custody, by referencing mentioned theories and using case study, current paper tries to analyze 30 cases of death in custodies/prisons of Iran between 20042019. Findings of this article show us that all the prisoners are Not vulnerable to death in custody in equal proportions. Mostly, these are accused convicts who exposure the death in custody that are deeply in conflict with some nonnegligible values of criminal systems. Analysis of 30 cases of death in custodies of Iran show that in 21 cases reason of arrest or conviction are related to Security charges. The High number of security accused or convicts in the death in custodies statistics may reinforce this hypothesis that in the eyes of criminal justice’s authorities, such group of prisoners in the process of dehumanization was considered as enemy.