تحلیل شاخص دسترسی در کلان شهر مشهد

فاصله بین محلّ کار و فراغت در زندگی شهری، یکی از مسایل مهم در برنامه‏ریزی شهری است و کاهش آن از طریق جلوگیری از گسترش افقی شهری و تحقّق فرم کالبدی فشرده در قالب کاربری ترکیبی امکان‏پذیر است، که نتیجه آن کاهش طول سفرها ومصرف انرژی، سرانجام کاهش آلودگی هوا و محیط زیست است. بنابراین دسترسی مطلوب یک عامل ضروری برای تحقّق توسعه پایدار محیط زیست شهری است. هدف این مطالعه سنجش شاخص دسترسی و شناسایی نقاط قابل دسترس نسبت به محیط مجاور در نواحی شهر مشهد است. روش کار برای دستیابی به این هدف، شاخص دسترسی با مدل گرانشی فرصتی هنسن (تعداد جمعیت (سرشماری 1385 و مسافت بین نواحی) است که در 40 ناحیه شهرداری مشهد با ابزارهای نرم افزاری matlab 7، arcgis10 محاسبه شده است. میانگین ضریب شاخص دسترسی برابر عدد 5/727 می‏باشد که حداکثر برابر عدد 1038 و با محدوده مرکزی شهر مشهد (پیرامون محدوده حرم مطهرحضرت رضا(ع)) منطبق می‏باشد. حداقل ضریب دسترسی برابر عدد 320 محاسبه شده است که با محدوده های پیرامونی(حاشیه‏ای) کلان شهر مشهد منطبق است. این اعداد نشان می دهد که مشهد به لحاظ شاخص دسترسی به سه منطقه: 1- منطقه با دسترسی بالا (محدوده مرکزی شهر) 2- منطقه با دسترسی متوسط(محدوده میانی شهر) 3- منطقه با دسترسی پایین (محدوده حاشیه‏ای و بیرونی شهر) تقسیم شده است. همچنین نتیجه سنجش رابطه بین شاخص دسترسی و جمعیت در سطح نواحی شهرداری مشهد با نرم افزار spssنشان می‏دهد که این رابطه منفی و برابر r = - 0/32 و در سطح اطمینان 0/5 معنی‏دار می‏باشد؛ یعنی با افزایش ضریب دسترسی، جمعیت نواحی شهری کاهش می‌یابد. همچنین بیانگر این واقعیت است که مناطق پرجمعیت شهر که بیشتر شامل مناطق کم درآمد نیز می‏باشد، دارای ضریب دسترسی پایینی است. افزون بر این ضریب دسترسی با فاصله از مرکز شهر مشهد به سمت نواحی پیرامونی کاهش می‏یابد.