تحلیل فضایی تحقّق‌پذیری طرح ساماندهی فضاها و مراکز روستایی شهرستان مشهد و اثرات آن

طرح ساماندهی فضاها و مراکز روستایی، به‌عنوان یکی از راهبردهای مناسب به‌منظور ایجاد بستری برای توسعۀ پایدار محیط و ساماندهی سلسله‌مراتبی خدمات و تاسیسات روستایی و توزیع بهینۀ جمعیت شناخته‌ می‌شود. هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی میزان تحقّق‌پذیری طرح نام‌برده، در سطح سکونتگاه‌های روستایی شهرستان مشهد براساس خدمات پیش‌بینی‌شده است؛ ازاین‌رو، با توجه به اهمیّت این موضوع، تحقیق حاضر در سطح 42 روستای شهرستان که به‌صورت تصادفی در سه سطح مراکز مجموعه، حوزه و آبادی‌های اقماری انتخاب شده‌اند، صورت گرفته است. این پژوهش ازنظر هدف، کاربردی و از حیث ماهیّت، از نوع توصیفی - تحلیلی است و آمار و اطلاعات آن ازطریق روش‌های میدانی به دست آمده است. جامعۀ آماری این پژوهش، شامل 24636 خانوار ساکن در روستاهای مورد مطالعه است که با استفاده از فرمول کوکران، نمونه‌ای به حجم 375 پرسش‌نامه انتخاب شد. همچنین ضریب اطمینان آلفای کرونباخ مولفه‌های جمعیتّی 78/0، اقتصادی 81/0و اجتماعی 82/0، نشان‌دهندۀ مناسب بودن ابزار پژوهش بوده است. داده‌ها و اطلاعات به‌دست‌آمده با روش‌های آماری در قالب نرم‌افزارهای spss و gis تجزیه و تحلیل شد. با استفاده از آزمون آماری تحلیل واریانس یک‌طرفه (anova)، میزان تحقّق خدمات، براساس ضریب ویژگی در سطوح سه‌گانۀ روستاها تحلیل شد؛ تعدّد و پراکندگی میانگین برحسب سطوح سه‌گانه، نشان‌دهندۀ تفاوت زیادی از این لحاظ، میان مراکز مجموعه و حوزه با آبادی‌های اقماری است؛ به عبارت دیگر، ازنظر ضریب ویژگی، اختلاف زیادی میان مراکز مجموعه و مراکز حوزه وجود نداشته، ولی به‌مراتب بیشتر از آبادی‌های اقماری است. ازلحاظ اثرات اقتصادی و جمعیتی طرح، تفاوت چندانی بین مراکز مجموعه و حوزه نیست، اما مراکز حوزه ازنظر اجتماعی شرایطی بهتر از مراکز مجموعه دارند.

spatial analysis of the feasibility of the plan for organizing rural spaces and centers of mashhad and its implications

the plan for organizing rural spaces and centers is recognized as one of the appropriate strategies to establish a platform for sustainable development of the environment, hierarchical organization of rural services and facilities, and optimal distribution of the population. this research aims to evaluate the feasibility of the mentioned plan at the level of rural settlements in mashhad based on the expected services. therefore, given the importance of this issue, the present research was conducted at 42 villages in the county, which were randomly selected from centers, districts and satellite villages. in this applied research, which is descriptive-analytical in nature, data collection was conducted through a field survey. the statistical population of this research includes 24,636 households domiciling in the studied villages. using cochran’s formula, a sample of 375 questionnaires was determined. moreover, cronbach’s alpha reliability coefficient for demographic (0.78), economic (0.81), social (0.82) variables confirmed the appropriateness of the research tool. the collected data was analyzed by statistical methods using spss and gis software. the extent of service feasibility was analyzed based on specificity coefficient at three rural levels. the frequency and dispersion of mean in the above three levels exhibits a great variance between the capitals of centers and the district and the satellite villages. in other words, in terms of the specificity coefficient, there is not a significant difference between the capital of centers and the districts, but it was significantly greater than that of the satellite villages. as for the economic and demographic effects of the plan, there was not a significant difference between the capitals of centers and the district, but the centers surpassed the district in terms of social conditions.