تحلیل الگوی توسعۀ کالبدی – فضایی شهر یاسوج با استفاده از روش‌های تحلیل فضایی

شناخت وضعیت کالبدی شهر و ارزیابی الگوی توسعۀ کالبدی برای هدایت آن در راستای توسعۀ پایداری شهری امری حیاتی است، چراکه امروزه اغلب پژوهشگران اعتقاد دارند ارتباط معناداری بین الگوی توسعۀ کالبدی شهر با پایداری وجود دارد. بر این اساس، هدف اصلی پژوهش، تحلیل الگوی توسعۀ کالبدی – فضایی شهر یاسوج با استفاده از روش‌های آنالیز فضایی همچون خودهمبستگی فضایی محلی (موران)، توزیع جهت‌دار، توزیع بیضوی استاندارد و لکه‌های داغ است. روش‌شناسی تحقیق، ترکیبی از روش‌های قیاسی و استقرایی است. از روش قیاسی در مطالعۀ مبانی نظری و ادبیات تحقیق و از روش استقرایی نیز برای شناخت الگوی توسعۀ کالبدی شهر یاسوج با استفاده از آمارها و اطلاعات حاصل از داده‌های ثانویه استفاده شد. نتایج تحلیل فضایی نشان می‌دهد که تراکم در هر سه شاخص جمعیت، مسکونی و ساختمانی، الگوی توزیع خوشه و خودهمبستگی فضایی دارد. به‌طوری ‌که مقدار آماره z_score در سال 1395 برای تراکم جمعیت 58/54، تراکم مسکونی 48/57 و تراکم ساختمانی 12/51 در مقایسه با سال‌های 1375 و 1385 افزایش چشمگیری داشته است. نتایج لکه‌های داغ برای سال‌های 1395 - 1375 در شهر یاسوج نشان می‌دهد که طی این دوره، گسترش فیزیکی شهر به‌صورت پراکنده و غیر متراکم بوده و زمینه را برای رشد اسپرال و بدون برنامۀ شهر به‌ویژه در محور شمال غربی آماده کرده است. بیشترین میزان خوشه‌های داغ فضایی تراکم‌های مختلف شهر یاسوج با 99 درصد معناداری مربوط به بلوک‌های غربی شهر و بیشترین میزان خوشه‌های سرد فضایی مربوط به بلوک‌های شمال غربی شهر است؛ ازاین‌رو، کنترل و نظارت بر ساخت‌ و سازهای شهری و جلوگیری از تخریب اراضی کشاورزی در محور غرب و شمال غرب این شهر می‌تواند راهبرد مهمی در هدایت توسعۀ کالبدی شهر یاسوج باشد.

analyzing the physical-spatial development pattern of city using spatial analysis methods

understanding the physical condition of the city and analyzing the pattern of physical development to achieve sustainable urban development is vital, because today the bulk of researchers assume that there is a significant relationship between the pattern of physical development of the city and sustainability. accordingly, the primary goal of this study is to analyze the physical-spatial development pattern of yasuj using spatial analysis methods such as local spatial autocorrelation (moran), directional distribution, standard elliptic distribution and hot spots. the research methodology draws on both deductive and inductive methods. the former was employed to explore theoretical foundations and research literature, and the latter was adopted to gain insights into the pattern of physical development of yasuj by tapping into statistics and information obtained from secondary data. the results of spatial analysis suggest that in population, residential and construction indices, density displays a pattern of cluster distribution and spatial autocorrelation. as such, the z-score was 54.58 for population density, 57.48 for residential density and 51.12 for construction density in 2015, exhibiting a significant surge compared to 1996 and 2006. the results of hot spots for 1996-2016 span in yasuj city show dispersed and low-density physical expansion of the city, which has laid the ground for the spiral and unplanned growth of the city, especially in the northwest area. the highest hot spatial clusters of varying densities in yasuj were observed in western blocks of the city with 99% significance and the highest cold spatial clusters were recorded in the northwestern blocks. therefore, controlling and monitoring urban constructions and deterring the destruction of agricultural lands in the west and northwest areas of this city can serve as a key strategy in guiding the physical development of yasuj.