ارزیابی و تحلیل نقش مولفه‌‌های مکانی در چیدمان فضایی کانون‌‌های جمعیتی حوزه سیرجان

برخی مولفه‌ها در مکان‌های طبیعی مانند سواحل دریاها و دریاچه ها، حاشیه رودخانه ها و معابر یخچالی دارای ساختارهای خاصی هستند که پتانسیل‌های موجود در ریخت‌شناسی آن باعث جذب گروه‌های انسانی برای تشکیل سازمندی‌های اجتماعی شده است. کشف الگوهای توزیع و نحوه چیدمان این کانون‌‌ها، قواعد حاکم بر محیط را مشخص می‌‌کند؛ به همین علت این پژوهش سعی دارد، نقش مولفه‌های مکانی را در چیدمان کانون‌‌های جمعیتی حوزه سیرجان ارزیابی و تحلیل کند؛ بر این اساس، با استفاده از روش پدیدارشناسی و تکیه بر تکنیک تحلیل فضایی، تحولات طبیعی که عامل به وجود آمدن تاریخ طبیعی و میراث‌‌های ژئومورفیک در منطقه مطالعاتی گردید، شناسایی و تبیین شد. سپس قواعد حاکم بر چیدمان سکونتگاه‌‌ها در منطقه موردمطالعه استخراج شد. نتایج تحقیق نشان می‌‌دهد که دو هویت مکانی یخچالی و دریاچه‌‌ای، منطق چیدمان فضایی سکونتگاه‌‌های منطقه موردمطالعه را تعریف می‌‌کند. در نگاره ساحلی دریاچه قدیم سیرجان، چینش سکونتگاه‌‌ها متاثر از پادگانه‌‌های دریاچه‌‌ای و قانون بزرگی-فاصله است؛ به‌طوری‌که تراکم مراکز سکونتگاهی در اطراف پادگانه‌‌ها به‌خصوص پادگانه‌‌های سوم و چهارم که فاصله بیشتری از مرکز چاله دارند، به‌طور معناداری افزایش پیدا می‌‌کند. هرچه از مرکز چاله به سمت تراس‌‌های بالاتر حرکت کنیم، کانون‌‌های جمعیتی بزرگ‌تر و با جمعیت بیشتر شکل می‌‌گیرند. روستاهای دائمی در محل تلاقی زبانه‌‌های یخی با یک سطح حرارتی (با دمای 6 درجه سانتی‌‌گراد) یعنی خط تعادل آب و یخ شکل گرفته‌‌اند. از طرفی چیدمان فضایی سکونتگاه‌‌های بالاتر از خط تعادل آب یخ که عمدتاً مراکز سکونتی غیردائم و ییلاقی هستند، منطبق بر معابر یخچالی و توزیع جریان یخ‌‌رودهای گذشته است. همچنین باید توجه داشت که برنامه ریزی توسعه و تحقق اهداف راهبردی نظام سکونتگاهی ایران مستلزم تحلیل و درک چیدمان فضای زمین و کشف روابط موجود بین سازمندی های اجتماعی است، به عبارت دیگر، هنر و مهارت کشف منطق چیدمان فضا این امکان را برای ما فراهم می‌‌آورد که بتوانیم فضا‌‌های با چیدمان فاخر تدارک کنیم.

the analysis and evaluation of the role of spatial components in the spatial arrangement of population centers in sirjan basin

some components in natural places such as the shores of seas and lakes, river banks and glacial valleys have special structures whose potentials in morphology have attracted people to create social configuration. discovering the distribution patterns and the arrangement of these centers determines the rules governing the environment. for this reason, this research tried to analyze and evaluate the role of spatial components in the arrangement of population centers in sirjan basin. the phenomenological method and the space analysis technique were used to identify the natural developments that caused the emergence of natural history and geomorphic heritage in the studied area. then the rules governing the arrangement of settlements in the study area were extracted. the results showed that two geographical identities, glacial and lake, define the space syntax logic of the settlements in the study area. in the land context of sirjan old lake, the arrangement of settlements is affected by lake terraces and the law of size-distance, so that the density of population centers on the terraces, especially the third and fourth terraces, which are more far from the center of the lake, increases significantly. on the one hand, as we move from the center of the lake to the higher terraces, larger population centers are created with more people. on the other hand, permanent villages were formed at the intersection of ice sheets with a thermal surface (6°c), i.e., the ice–water equilibrium line. moreover, the space syntax of the settlements above the ice-water equilibrium line, which are mainly non-permanent and summer population centers, is in accordance with the glacial valleys and the distribution of the ice sheets of the past.