واکاوی نقش دولت و سرمایه در تولید فضای شهری دورۀ معاصر با تاکید بر شهر زنجان

کیفیت سکونت در شهرها ارتباط مستقیم با کیفیت فضاهای شهری دارد. تعیین‌کننده کیفیت فضای شهری به عوامل و نیروهای تولید فضا بستگی دارد. به‌رغم توسعه دانش شهرسازی و معماری در دوره معاصر، کیفیت سکونت در شهرها چندان مطلوب به نظر نمی‌رسد. دولت و سرمایه در ارتباطی تنگاتنگ و هم آهنگ و هم‌آوا با یکدیگر از مهم‌ترین عوامل تولید فضای شهری دوره معاصر ازجمله شهر زنجان محسوب می‌شوند. تولید فضا در دوره معاصرِ شهر زنجان عمدتاً در قالب طرح‌های آماده‌سازی زمین صورت گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، طی این دوره بالغ بر 94 درصد از کل اراضی آماده‌سازی شده به‌وسیله دخالت مستقیم دولت و تعاونی‌های متعلق به کارکنان دولت انجام شده است. آماده‌سازی زمین توسط دولت، شرایط رانت زمین و ایجاد ارزش افزوده از این طریق را فراهم کرده و حوزه زمین و مسکن را به محل مطمئنی برای بازتولید سرمایه تبدیل کرده است. این امر گویای نقش بدون منازع دولت و سرمایه در تولید فضای شهریِ زنجان است. روش تحقیق در مقاله حاضر، براساس هدف پژوهش و از این حاظ که ماهیت موضوع از نوع متغیرهای غیرقابل‌اندازه‌گیری و کمیت‌ناپذیر است و داده‌های بررسی‌شده نیز اسناد، داده‌های متنی و آماری‌اند، از نوع کیفی انتخاب شد؛ بر این اساس، روش انجام مطالعه، توصیفی (پس‌رویدادی)-تحلیلی بود. برای تحلیل نیروهای تاثیرگذار بر جریان تولید فضای شهری از مدل «چندموضوع-چندبازیگر مکتور» استفاده شد و برای ارزیابی میزان انسجام و درهم‌تنیدگی فضایی شهر، ضریب هم‌پیوندی در سطح فراگیر و محلی و همچنین ضریب عمق به کار گرفته شد.

exploring the role of government and capital in creating urban spaces in contemporary era, with an emphasis on zanjan city

the quality of urban lives is directly connected with the quality of urban spaces, and the quality of urban spaces in turn depends on space creation factors and forces. though the knowledge on urban planning and architecture has boosted over the past decades, urban life quality is not good enough. government and capitals are in a close relationship and are considered to be the most important factors in creating urban space including zanjan city in the contemporary period. currently, spaces of zanjan city is usually created within the form of land preparation plans. the results showed that during this period, more than 94% of the total lands have been prepared by governments’ direct intervention or the corporations that belong to the government employees. land preparation by government usually paves the way for land rent and creating added value, and makes land and housing sector a safe place for capital reproduction. this issue clearly shows the indisputable role of governments and capitals in crating zanjan’s urban spaces. considering the purpose of the study and the subject matter which enjoys non-measurable and non-quantifiable variables, and the data which is based on documents, descriptive statistics, and text, this study is qualitative. accordingly, it took a descriptive-analytical (post-event) method. for analyzing the affecting factors in creating urban space, mactor (matrix of alliances and conflicts: tactics, objectives and recommendations) model was used. moreover, for evaluating the degree of coherence and perplexity of urban spaces, the correlation coefficient at comprehensive and local levels and depth coefficient were used.