آسیب‌پذیری اقلیمی و راهبردهای پایداری منابع آب در حوضۀ کارون شمالی

حوضه آبی کارون شمالی در تامین پایدار منابع آب جنوب غرب و فلات مرکزی ایران موثر است. رخداد خشکسالی‌های حوضه به کاهش 50% آبدهی و افت سطح ایستابی آبخوان‌ها منجر شده است. زیاد بودن ضریب تغییرات آبدهی حوضه (63%) بیانگر آسیب‌پذیری منابع آب است. برای تحلیل شاخص آسیب‌پذیری اقلیمی (2020-1990) از روش تحلیل مولفه‌های مبنا  و برای رتبه بندی عامل از شاخص مقدار ویژه استفاده شد. یافته‌های آماری نشان داد، مهم‌ترین عامل‌های موثر در آسیب پذیری اقلیمی(cvi) حوضه کارون شمالی، تغییرپذیری دبی (w=1.987)، فراوانی خشک‌سالی (w=1.658)، آب کشاورزی (w=1.33) و کسری مخزن آبخوان (w=1.09) هستند. زیرحوضه های بهشت‌آباد، ونک و لردگان دارای ضریب آسیب‌پذیری بحرانی و زیاد هستند و بازفت و کوهرنگ کمترین آسیب‌پذیری را دارند. برای آینده‌نگری حوضه از شرایط اقلیمی (2040-2020) و مبتنی بر تغییر اقلیم در سناریوهای ssp4.5,ssp 8.5 گزارش ششم و پیشران‌های منفی و مثبت برنامه‌های توسعه حوضه در افق 1420 استفاده شد. یافته‌ها نشان داد، با ادامه روند فعلی دما و رخداد خشک‌سالی‌ها و اجرای پروژه‌های انتقال آب و عمرانی در چارچوب پیشران‌های منفی، شدت شاخص آسیب‌پذیری بیشتر می‌شود، اما با انتخاب راهبردهای مبتنی بر پیشران‌های مثبت سازگاری با تغییر اقلیم، اصلاح الگوی مصرف و تعدیل میزان آب قابل‌انتقال (از 770 به 212) شاخص آسیب‌پذیری اقلیمی در چشم‌انداز (2040-2020) کاهش می‌یابد؛ تداوم وضع موجود به افزایش شاخص آسیب‌پذیری، تنش‌های اجتماعی و مهاجرت‌های اقلیمی منجر خواهد شد؛ ازاین‌رو بازنگری در راهبردهای بهره‌برداری، تعدیل برنامه‌های توسعه، انتخاب راهبردهای سازگاری تغییر اقلیم و اصلاح الگوی مصرف آب مبتنی بر توان اکولوژی به افزایش تاب‌آوری و پایداری منابع آب کمک می کند.

the climatic vulnerability and sustainability strategies for water resources in north karoun basin

some indicators of the climatic vulnerability of water resources are water stress, dry wetlands and lakes, decrease of river flow, mitigation of aquifers’ level of water, and imitated water supply for drinking and agriculture. the north karun water basin plays a significant role in sustainable supply of water resources in the southwest and the central plateau of iran. the drought of the basin has decreased by 50% supplying the water and the level of aquifers. the rate of change of basin discharge is 63%, indicating the high vulnerability of water resources. the analysis of climate vulnerability index (1990-2020) showed that the most significant elements constitute flow variability index (w=1.987), drought frequency (w=1.658), agricultural water (w=1.332), and aquifer reservoir deficit (w=1.09). the sub-basins beheshtabad, vanak, and lordegan showed high vulnerability index and bazoft and kouhrang showed the lowest vulnerability. for future studying of the basin, the climatic condition of 2020-24 were used considering the climatic changes of ssp2-4.5 and ssp5-8.5 scenarios, the sixth climate change report, and negative and positive drivers of the basin’s development plans. implementing negative propellants will increase the vulnerability index, and implementing strategies based on positive drivers (adapting to climate change, modifying consumption pattern, and adjusting transferable water (from 770 to 212)) will decrease climate vulnerability index in 2020-2040 vision. if the current situation continues, the vulnerability index, the social tensions, and climatic migrations will increase. modifying usage strategies, adjusting development plans, selecting the climate change adaptation strategies, and modifying water consumption pattern based on ecological potential will increase the resilience and sustainability of water resources.