تحلیلی بر آسیب‌پذیری بافت‌های تاریخی – فرهنگی بازارهای سنتی در شهرهای ایرانی-اسلامی (نمونه‌ موردی: بازار شهر اصفهان)

هدف اصلی از این پژوهش، ارزیابی آسیب‌پذیری بافت تاریخی – فرهنگی بازار شهر اصفهان و محدوده‌ پیرامون آن در مواقع بروز بحران می‌باشد. روش پژوهش، توصیفیتحلیلی و پیمایشی است. قلمرو پژوهش از بازارچه‌ حسن‌آباد در جنوب شرق میدان امام تا بازار مجاور مسجد جامع در شمال غربی این محدوده از شهر اصفهان است. این محدوده در ادبیات برنامه ریزی شهری اصفهان به عنوان محور فرهنگی شهر شناخته می شود. داده‌های موجود با برداشت میدانی واحد به واحد حجره های تجاری و تمام عناصر تاریخی و نیز منابع کتابخانه ای و اسنادی گردآوری شد. سپس با اجرای داده ها بر روی نقشه‌های مبنای شهرداری اصفهان و استفاده از شش شاخص فرسودگی، قدمت، تراکم جمعیت، تراکم ساختمانی، تعداد طبقات و ریزدانگی بافت در تعیین میزان آسیب‌پذیری محدوده‌ موردمطالعه، وضعیت محدوده از نظر میزان آسیب‌پذیری در محیط arc gis و با استفاده از الحاقیه spatial analyst، مشخص شد. یافته های تحقیق نشان داد قدمت حدود 70 درصد از بناهای پیرامون بازار بیش از 30 سال است. این قدمت در مورد بازار اصفهان به بیش از 300  سال می رسد. کیفیت کالبدی این عرصه نیز نامناسب است. بافت بازار ریزدانه است و این ویژگی، آسیب پذیری را افزایش می دهد. شبکه‌ دسترسی در محدوده‌ بازار کارآیی لازم را ندارد و به دلیل کم بودن عرض معابر و تراکم بیش از حد انسان، وسایل نقلیه و کالا، در مواقع بحران، آسیب پذیری بازار به شدت افزایش می یابد و امداد را با مشکل جدی مواجه می سازد. موارد فوق در صورت بروز بحران به معضلات امنیتی نیز دامن می زند. براساس یافته های پژوهش و نقشه‌ آسیب پذیری بازار مشخص شد، بافت بازار و محدوده‌ اطراف آن در مواقع بروز بحران آسیب پذیری بالایی دارد و مهم ترین عامل تشدیدکننده‌ آسیب پذیری بازار، کیفیت و قدمت ابنیه و شبکه‌ دسترسی ناکارآمد است.

An Analysis of the Vulnerability of Cultural-Historical Contexts in the Traditional Bazaars in Iranian Islamic Cities (Case Study: Isfahan Bazaar)

The Isfahan Bazaar, the most important center of trade and commerce in Isfahan and even in Iran, is located in the center of the old texture of the city. Today, the everincreasing population and urban development, together with the old texture of bazaar as well as its intertwined and narrow paths, have all increased the vulnerability of the bazaar. This situation gets even more complex and complicated if some hazards such as fire, water pipe explosion, gas line explosion, earthquakes or human disasters including social crises happen. The main purpose of this study is to review and analyze the vulnerability of the buildings of Isfahan’s traditional bazaar. The research method is of descriptiveanalytic and survey type. This study was done in the area of commercial and service units of the Isfahan Bazaar from HassanAbad bazaar in the southeast of Imam Square to Jame’ Mosque in the northwest of this part of the city. Data were collected through field survey of the commercial units. By applying these elements into the base maps of Isfahan’s municipalities and using 6 indicators (exhaustion, age, population density, building density, number of floors and compressed texture), the vulnerability status of bazaar was then analyzed within the Arc GIS area by spatial analyst technique. The results of the study showed that the Isfahan Bazaar and its surrounding areas have high vulnerability of the buildings (70 %), and the bazaar is more than 30 years old. Network access in this area is not efficient enough at crisis times. Based on the findings of the present study, the most important factors in increasing vulnerability include the quality and the age of the building and its inefficient access to the network.