تحلیلی بر آسیب‌پذیری سرمایه‌های معیشتی خانوارهای روستایی در سیل شهرستان آق‌قلا

وقوع فزایندۀ حوادث فاجعه‌بار به‌خصوص وقوع سیل یکی از مهمترین نگرانی‌ها در دهه‌های اخیر بوده و تاثیر آن بر ساکنان نواحی سیل‌زده نامتناسب و ساکنان نواحی روستایی به خاطر وابستگی به معیشت کشاورزی صدمات فراوانی می‌بینند. این مطالعه سعی دارد تاثیر سیل بر سرمایه‌های معیشتی خانوارهای روستایی را تحلیل نماید. پژوهش از نوع کاربردی و روش‌ آن توصیفی تحلیلی و مبتنی بر پیمایش بوده و جامعۀ آماری آن را خانوارهای ساکن در 8 روستای شهرستان آق‌قلا تشکیل می‌دهد و 346 خانوار به‌عنوان حجم نمونه با فرمول کوکران تعیین گردید. به منظور تحلیل آسیب‌پذیری سرمایه‌های معیشتی از 43 متغیر در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فیزیکی، طبیعی و انسانی در قالب طیف لیکرت استفاده شد. ابزار جمع‌آوری داده‌ها مبتنی بر پرسشنامه محقق ساخته که روایی محتوایی آن توسط اساتید و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ برابر 0.89 به‌دست آمده است. پرسشنامه‌ها با کمک آزمون‌های آماری فریدمن، کای‌اسکوئر و کروسکال والیس در محیط نرم‌افزاری spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که کشاورزی منبع اصلی درآمد این منطقه است و سیل بر سرمایۀ معیشتی مانند زمین، آبیاری، دام‌ها، واحدهای مسکونی، زیرساخت‌ها و فرصت‌های شغلی تاثیر نامطلوب گذاشته و منابع درآمدی را تضعیف نموده است. نتایج آزمون فریدمن بیانگر آن است که بیشترین آسیب‌پذیری به ترتیب دربارۀ سرمایه‌های فیزیکی، اقتصادی، انسانی، اجتماعی و طبیعی بوده است. استراتژی همکاری بخش‌های دولتی و خصوصی می‌تواند به مقاومت سیل‌زده‌ها کمک کند. علاوه بر این، ایجاد سیستم هشدار سریع و ظرفیت‌سازی برای مقابله با بلایا مفید خواهد بود و این اقدامات باید در مناطق مستعد سیل انجام شود.

Vulnerability Analysis of Livelihood Capitals of Rural Families suffered from the Flood of Aq Qala

Recently increasing cases of disastrous events especially flood has been one of the biggest concerns. The effects of flood on the resident of floodstricken regions are inappropriate; and the settlers of rural areas suffer a lot from damages because their livelihood depends on agriculture. This study tried to analyze the effects of flood on the livelihood capitals of rural families. The applied study uses a descriptiveanalytical method. It is a survey study. The statistical population includes settlers of eight villages around the city of Aq Qala out of which 346 families were selected as the sample size, using Cochrane formula. In order to analyze vulnerability of livelihood capitals, 43 variables were used using Likert scale from the economic, social, physical, natural and human aspects. Data collection tool was a researchermade questionnaire. Content validity of questionnaire was approved by professors and experts, and its reliability was achieved 89% using Cronbach alpha. Questionnaires were analyzed using Freidman, Chisquare and Kruskal Wallis statistical tests in the SPSS software. Results show that agriculture is the main source of income in this region and flood has had inappropriate effects on livelihood capitals such as land, irrigation, livestock, houses, infrastructures, jobs, etc. and has weakened sources of income. Freidman test results show that most vulnerability belongs to physical, economic, human, social and natural capitals. Cooperation strategy of governmental and private sectors can help the floodstricken people to resist. Designing a rapid warning system and creating capacity in order to fight against disasters will be useful. These preparations should be made in the regions susceptible to flooding.