تبیین اعمال مذهبی: مدلی نظری و آزمونی تجربی

اعمال مذهبی در قالب مناسک و شعایر، به عنوان مشهودترین جلوه دین در جامعه، از اهمیت به‌سزایی برای جامعه‌شناسان برخوردارند. در تبیین اعمال مذهبی، تیوری‌های محرومیت، جامعه‌پذیری مذهبی، و اعتقادات آموزه‌ای سه رویکرد نظری عمده و مسلط در تحقیقات جامعه‌شناسی محسوب می‌شوند. در این مقاله پژوهشی تلاش شده است که از سویی، ایده‌های اساسی این سه تیوری در مدلی نظری تلفیق گردد تا بر غنای تبیینی موضوع تحقیق یعنی اعمال مذهبی افزوده شود و از سویی دیگر، بعضی پیش‌بینی‌های رقیب این سه تیوری مورد ارزیابی تجربی قرار گیرد تا مرجح بودن هر یک از آنان آشکارتر گردد. مدل نظری تدوین شده با داده‌های حاصل از جمعیت ملّی ایرانیان (4937 = n) مقابله شد تا میزان برازش تجربی آن آشکار شود. به‌طور کلی نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که مدل نظری منبعث از تیوری های مزبور به‌طور کلی و یک‌جا توانست حدود سه چهارم (73 درصد) از تغییرات اعمال مذهبی افراد تحت مطالعه را توضیح دهد. با وجود این، تیوری محرومیت نتوانست حمایت تجربی به دست آورد. همچنین، یافته‌های این تحقیق بار دیگر بر اهمیت جامعه‌پذیری مذهبی صحه گذاشت و نشان داد که اعمال مذهبی افراد عمدتاً تابع مستقیمی از تجربیات جامعه‌پذیری مذهبی آنان است.