فوکو و لکان؛ دلالت هایی جامعه شناختی بر ادراک بیماری

پژوهش حاضر قسمی مطالعۀ پساساختارگرایانۀ بیماری و سازوکارهای ادراک آن بوده که در صدد است شکلی از یک جامعه شناسی پزشکیِ نظری و مفهومی را صورت بندی نماید. به این منظور از ظرفیت های نظری آراء فوکو و لکان برای توضیح ادراک بیماری و فرآیندهای شکل گیری آن بهره گرفته شد. نظریۀ فوکویی هرمنوتیک خود (سوژه)، و مفهوم لکانیِ امر نمادین، دلالت های متفاوتی بر ادراک بیماری و نحوۀ شکل گیری آن به دست می­دهد؛ دلالت­هایی که علیرغم تمایزها، بر گزاره های بنیادی مشابهی نیز استوارند. وفق هستی شناسیِ هر دو متفکر، بدن یک ساحتِ نوشتاری­ست که توسط دال های فرهنگی، کدنویسی و رمزگذاری شده است؛ لذا ادراک بیماری، چیزی جز شناخت تحلیلیِ حاصل از بازخوانی نشانگان مرضی بر متن بدن نیست. خوانشی که بواسطۀ متقاطع کردن متن بدن با گفتمان پزشکی و دانش تخصصی به مثابه اَبر متن دربرگیرندۀ آن صورت می پذیرد. دستاورد نهایی این پژوهش، استنتاج و صورت بندی مکانیسم بینامتنیّت در ادراک بیماری در اندیشه هر دو متفکر است؛ مکانیسمی که به موجب آن متن بدن به واسطۀ مواجهه با گفتمان پزشکی به مثابه متن پیشینی و در برگیرندۀ آن، به تفسیر در می­آید.

Foucault and Lacan; Sociological Implications on the Perception of Disease

The present study is a kind of poststructuralist study of disease and its perception mechanisms that tries to formulate a form of theoretical and conceptual medical sociology. Here, with the help of some theoretical capacities of Foucault and Lacan, we tried to provide conceptual implications on the perception of disease and the processes of its formation. Foucault’s theory of hermeneutics of the self, and the Lacanian concept of the symbolic, give different implications for the perception of disease and how it is formed; implications that despite the distinctions, are based on similar fundamental propositions. According to the ontological aspects of both thinkers, the body is a field of writing that is coded and encoded by symbolic signifiers. Therefore, the perception of disease is an analytical cognition resulting from the rereading of the pathological symptoms on the body text. Reading is formed by intersecting body text with medical discourse and specialized knowledge as the overlay text. A final point is the recognition of the mechanism of intertextuality in the perception of disease, according to which the body text is interpreted as a priori and inclusive text by encountering medical discourse.