نگاهی نقادانه بر جامعه‌شناسی تفسیری ماکس وبر و آموزه‌های آن برای پژوهش در جامعه‌شناسی تاریخی ایران

منظور از تدوین این نوشتار، فراهم نمودن بستری است برای بهره گیری از آموزه های ماکس وبر در مطالعات بومی جامعه شناسی تاریخی-تطبیقی جامعه ایرانی. موضوع اصلی مقاله، به کارگیری برخی مفاهیم و رهنمودهای جامعه شناختی وبر در تحقیقات جامعه شناسی تاریخی ایران است. در این نوشتار، نخست به بازاندیشی گزینشی و گذرا در دستگاه نظری ماکس وبر پرداخته شده است. هرچند کوشش در معرفت شناسی مدرنیته و عقلانیت به مثابه بستر اصلی جامعه شناسی وبر شناخته شده است، اما در نظام فکری او موضوع هایی مانند سنخ بندی کنش های اجتماعی، فهم تفسیری کنش و واقعیات اجتماعی در چارچوب نمونه های مثالی و توسعه جامعه شناسی تفسیری به حوزه جامعه شناسی تاریخی از محورهای اصلی جامعه شناسی وبر شناسایی شده است. روش پژوهش در این موضوع، مطالعه انتقادی آثار وبر و مقایسه دستاوردهای این تلاش با آگاهی های قبلی نویسنده در زمینه تاریخ تحولات اجتماعی  در ایران است که بیش از دو دهه موضوع تدریس پژوهشگر در دانشگاه بوده است. در مطالعه حاضر کوشش شده با تمرکز بیشتر بر آموزه مشهور وبر با عنوان نمونه های مثالی و رهنمودهای او در تحلیل و تفسیر مباحث جامعه شناسی تاریخی، راهی متناسب با مقتضیات جامعه ایرانی در محمل تاریخ کشورمان و انجام مطالعه ای نظام مند دراین باره بیابیم.

A Critical Look at Weber’s Interpretative Sociology and Applying His Approach in Research on Historical Sociology of Iranian Society

The main aim of this paper is formulating a theoretical framework, by getting help from Weber’s approach, to apply it while studying the comparative historical sociology of Iranian society. In the first part of the paper, it is attempted to have a selective review of the theoretical perspective of Max Weber.  In this review, in addition to concentrate on the epistemology of modernity and rationality as the main concepts of Weber’s sociology, we considered some important subjects such as the typology of social actions, the interpretative understanding of social facts and the valuable advice of Weberian ideal types. We think that the interpretative understanding of weber’s approach would help us to extend and deepen our understanding of Iranian comparative historical sociology. To obtain satisfactory methodological and theoretical achievements, we studied Weber’s works critically, examined some works on Iran’s social history, and reviewed our long experience of teaching historical sociology. Therefore this paper has attempted to concentrate on the distinguished Weber’s doctrine of ideal types. For us, this doctrine is still a suitable research guideline to prepare an interpretative analysis in historical sociology on the present Iranian society.