بررسی گذر از اتوپیای هزاره‌ای بابیه به اتوپیای جدید توسط سفرنامه‌های ایرانیان از فرنگ بر مبنای آرای کارل مانهایم

هدف اصلی مقاله حاضر بررسی چگونگی گذار جامعه ایران از اندیشه‌های اتوپیایی هزاره‌ای بابیه به سوی اندیشه های اتوپیایی آزادی خواهانه است. اندیشه‌هایی که به شکل گیری مقدمات جامعه شناختی و معرفتی جنبش مشروطیت کمک نمودند. برای پیگیری این هدف با کمک از ایده آل تایپ های چهارگانه کارل مانهایم که پیرامون شکل گیری اتوپیای جدید در انتهای قرون وسطی به عصر جدید و مدرن است، به این تحول می‌پردازیم. داده‌های این پژوهش برگرفته از سفرنامه‌های فرنگ ایرانیان به کشورهای اروپایی است. یافته‌های پژوهش با رویکرد پدیدارشناسانه در سنخ بندی خود، نشان دهنده این است که سفرنامه‌های ایرانی دوره قاجاریه به فرنگ، واجد عناصر اتوپیایی از سنخ اتوپیای جدید و آزادی خواهانه بودند و در مخالفت ایدئولوژیک با ساختارهای اجتماعی آن دوره نقشی بس مهم ایفا کردند. این اندیشه‌ها و آثار توانستند با کنار زدن و مستحیل نمودن اتوپیای هزاره‌ای بابیه که در نارضایتی و سرخوردگی مردم از شرایط موجود مورد توجه و استقبال واقع شده بود، باعث افق گشایی جدیدی شوندس. این افق و اتوپیای نو به واسطه اتوپیاسازی فرنگ در اندیشه و ذهنیت مخاطبان ایرانی آن عصر به خوبی شکل گرفت. این اتوپیا برسازندۀ درک جدید و مدرن جامعه ایرانی از مفهوم پیشرفت و گفتمان ترقی شد و آماده کنندۀ معرفتی و جامعه شناختی ایرانیان برای شکل گیری عصر مشروطیت شد.

A Study of Transition from Babieh Millennium Utopia to a New Utopia Using Karl Mannheim’s Ideals

The main goal of this article is to study how Iranian society crossed from the millennium utopian ideas towards liberal utopian ideas. The ideas which helped form the sociology of the Constitutional Revolution. To this end, we reviewed four types of Karl Mannheim’s ideals, which are about the formation of a new utopia from the late middle ages to the new and modern era. The research data was obtained from the Iranian’s itineraries from their trips to the European countries. The results were analyzed using the phenomenology approach. They indicate that the Qajarid’s itineraries to Europe have the elements of a new and liberal utopia and played a role opposed ideologically to that era’s social structures. Such ideas and works could lay a foundation for the new utopia by laying aside the Babieh millennium utopia and introducing the European utopia to the Iranian society. The utopia was based on a new understanding of Iranian society from the progress and development concepts and prepared their sociological and insightful minds for the formation of the Constitutional era.