تحلیل جامعه‌شناختی تاریخیِ شکل‌گیری حوزه عمومی دینی در عصر صفویه

هدف اصلی این مقاله تحلیل جامعه شناختی چگونگی شکل گیری و دگرگونی حوزه عمومی دینی در عصر صفویه است. چارچوب نظری تحقیق، نظریه حوزه عمومی هابرماس است. روش این مطالعه جامعه شناختی تاریخی و شیوه جمع آوری اطلاعات مطالعه کتابخانه ای است. نتایج این مطالعه نشان میدهند: حوزه عمومی دینی با بازنمایی جایگاه مرشد کامل (شاه) در میدان‌های شهرها در دوران شاه طهماسب شکل گرفت و در عصر شاه عباس به اوج رونق خود رسید. «عمومیت مبتنی بر نمایندگی» با تبلیغ سیادت و انتساب صفات خداگونه به مرشد کامل در حکایت ها و داستان ها در اذهان عمومی نهادینه شد و با سازوکارهایی  مانند حضور در مراسم و مناسک مذهبی، جشن ها، مکان های عمومی، زیارت اماکن متبرکه، اعطای القاب و توزیع غذای پس‌مانده مرشد کامل بین خانوده ها بازنمایی شد. از دوره شاه عباس به بعد به دلایلی مانند کاهش اعتبار الوهی مرشد کامل، غیرشخصی شدن دولت، تشکیل دولت مدرن، تشکیل ارتش دائمی و ... «عمومیت مبتنی بر نمایندگی» که در انحصار مرشد کامل بود به تدریج جایش را به علمای دینی بهمثابه نمایندگان عموم داد.

The formation of religious public sphere in Safavid era: A sociohistorical analysis

The main aim of the present study was to provide a sociological analysis of the formation and transformation of the religious general sphere in Safavid era. The theoretical framework of the study is based on the theory of general sphere proposed by Habermas.The method adopted by the present study was sociohistorical. This paper is a sociohistorical study and the data collection was done through library and documental research method. It was found that the religious general sphere was formed with representation of the position of the Perfect Master (King) in mosques in Shah Tahmasp’s period. Deputationbased Generality was institutionalized in the public opinion with advertising the lordship of and attributing godly characteristics to the Perfect Master in tales and stories, and was represented with mechanisms such as taking part in religious rites and rituals. From Shah  Abbas’s period onward, the Deputationbased Generality was gradually taken from the Perfect Master and given to the religious scholars as the public representatives.