بررسی برخی خصوصیات آت اکولوژی، اکوفیزیولوژیکی و ریخت‌شناسی گونه دارویی-مرتعی در معرض خطر انقراض چویل ترکمنی (ferulago subvelutina rech.f.)

جنس ferulago شامل گیاهان چندمنظوره با ارزش‌ دارویی، صنعتی و حفاظت خاکی و بومی ایران است که اخیراً جزء گیاهان در معرض خطر انقراض طبقه‌بندی شده اند. گونه چویل ترکمنی(ferulago subvelutina rech.f.) یکی از گونه های این جنس می باشد که انحصاری ایران بوده و اطلاعات اندکی از خصوصیات اکولوژیکی، فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی آن در دسترس می باشد. با توجه به اهمیت این گونه، این پژوهش به منظور بررسی خصوصیات مذکور و ارزیابی فعالیت آنتی‌اکسیدانی سه جمعیت آن در محل‌‌های پراکنش (شامل ایزمان علیا، ایزمان سفلی و درکش) در خراسان شمالی انجام شد. بررسی مراحل رشد گیاه (جمعیت ایزمان سفلی) نشان داد که رشد رویشی آن با افزایش دما در دهه دوم فروردین ماه آغاز شده و با کاهش میزان بارندگی و افزایش دما، گلدهی کامل از دهه دوم تیرماه شروع و تا دهه اول مردادماه ادامه می یابد و در دهه سوم تیرماه گیاهان شروع به تشکیل بذر کرده و ریزش بذر در دهه سوم مردادماه آغاز می گردد. دامنه ارتفاع رویش آن (در هر سه جمعیت) 1360-1137 متر از سطح دریا بوده و در خاکی با اسیدیته 7.7-7.81، درصد کربن آلی 0.31-1.73، بافت لومی تا لومی شنی و شرایط اقلیمی به صورت 13.6 درجه سانتی گراد میانگین دما و 354.56 میلی متر بارندگی سالیانه رویش دارد. بررسی صفات مورفولوژیکی نشان داد، جمعیت 3 (درکش) به لحاظ ارتفاع پایه (48.8 سانتی متر)، قطر بزرگ و قطر کوچک تاج (98.6 و 93.4 سانتی متر) ، تعداد برگ (4.67 عدد در پایه) و طول و عرض برگ (58.1 و 52.5 سانتی متر) نسبت به جمعیت‌های دیگر (ایزمان علیا و ایزمان سفلی) برتری داشت. جمعیت های مورد مطالعه فعالیت آنتی اکسیدانی پایین تری نسبت به آسکوربیک اسید به عنوان شاهد (13.97 ماکروگرم در میلی لیتر) داشتند که جمعیت‌ 2 (ایزمان سفلی) با میزان ic50 566.7 ماکروگرم در میلی لیتر از لحاظ میزان فعالیت آنتی‌اکسیدانی نسبت به جمعیت های دیگر حائز اهمیت می‌باشد. بنابراین با توجه به اهمیت گونه دارویی مرتعی چویل ترکمنی، نتایج این آزمایش می‌تواند در مدیریت حفظ بقای گیاه، اصلاح و اهلی کردن آن موثر واقع شده و همچنین به دلیل فعالیت آنتی اکسیدانی بالای این گونه، می‌تواند در صنایع غذایی مورد استفاده قرار گیرد.

Investigation of some autecological, ecophysiological, and morphological characteristics of Ferulago subvelutina Rech.f. as an endangered medicinalrangeland species

The genus Ferulago includes multipurpose plants with valuable pharmaceutical, industrial, and soil protective functions which are native to Iran and recently have been classified as endangered plants. Ferulago subvelutina Rech.F. is an endemic species to Iran and there is little information about its ecological, physiological, and morphological characteristics. Due to the importance of this species, the present study was conducted to investigate the mentioned characteristics and evaluate the antioxidant activity of three ecotypes in the natural distribution areas (including Izmane Olya, Izmane Sofla, and Darkesh) in North Khorasan province, Iran. Investigation of the plant growth stages (Izmane Sofla ecotype) showed that its vegetative growth began with increasing temperature in the second decade of April. Full flowering begins in the second decade of July and continues until the first decade of August with decreasing rainfall and increasing temperature. In the third decade of July, the plants produce seeds and the seed dispersal begins in the third decade of August. It grows in altitude ranged 13601137 m above sea level, and it grows in soil with a pH of 7.77.81, organic carbon of 0.311.73%, loamy to sandy loamy texture, with average annual temperature of 13.6°C and annual rainfall 354.56 mm. Study of morphological traits showed that ecotype 3 (Darkesh) had higher values of plant height (48.80 cm), crown large and small diameter (98.60 and 93.40 cm), number of leaves per plant (4.67 pcs), and leaf length and width (58.1 and 52.5 cm), than that for other ecotypes (Izmane Olya and Izmane Sofla). The studied ecotypes had lower antioxidant activity than ascorbic acid as a control (13.97 μg ml1), of which ecotype 2 (Izmane Sofla) with an IC50 level of 566.72 μg ml1 is noticeable due to its antioxidant activity compared to other ecotypes. Therefore, due to the importance of medicinalrangeland species of F. subvelutina, the results of the current study could be effective in maintaining plant survival, breeding, and domestication, and also because of the high antioxidant activity of this species, could be used in the food industry.