شناسایی و تدوین معیار سنجش عقلانیت مصرف ‌کننده

مصرف مثل دیگر رفتارهای انسان می‌تواند عقلانی یا غیرعقلانی باشد؛ ولی نظریه‌های کنونی در حوزه تحلیل عقلانیت مصرف‌کننده فاقد معیاری میان ذهنی(مشترک بین همه افراد) برای تفکیک رفتارهای عقلانی و غیرعقلانی مصرف هستند. در این پژوهش کوشش شده است تا با استفاده از روش‌های ترکیبی کیفی و کمّی، یک معیار میان ذهنی برای سنجش عقلانیت مصرف شناسایی و تدوین شود. در فاز اول پژوهش مصاحبه‌های عمیق با یازده نفر از خبرگان حوزه اقتصاد، رفتار مصرف‌کننده و جامعه‌شناسی انجام شد. با اجرا و بررسی مصاحبه‌های صورت‌گرفته، 12 شاخص برای تعریف مصرف غیرعقلانی استخراج شد. این شاخص‌ها با مراجعه مجدد به خبرگان مورد تایید قرار گرفت؛ سپس با طراحی پرسشنامه‌ای مبتنی بر این شاخص‌ها این پرسشنامه در میان نمونه‌ای 450 نفری از مصرف‌کنندگان تهرانی توزیع شد که 428 پرسشنامه گردآوری و درنهایت 417 پرسشنامه مورد تایید قرار گرفت. 12 شاخص شناسایی‌شده در مصاحبه با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی به سه مفهوم تقسیم‌بندی شد. این مفاهیم به‌ترتیب عقلانیت مالی، عقلانیت اجتماعی و عقلانیت کارکردی نام‌گذاری شدند. آزمون‌های انجام‌شده نشان داد که ابزار سنجش طراحی‌شده توانایی و استحکام لازم برای سنجش مقوله مصرف غیرعقلانی را دارد.