تاثیر اندرزهای اردشیر ساسانی بر سیاست نامۀ خواجه نظام الملک

اندرزنامه اردشیر مجموعۀ اندرزهایی است منتسب به اردشیر اول ساسانی در باب حکومت داری که آن را خطاب به اخلافش به جای گذاشته است، که مطوّل تر از نسخه کنونی بوده و الگوی عمل را برای شاهان ساسانی و پس از ترجمه به زبان عربی، برای حکّام مسلمان فراهم ساخت. این اندرزنامه در قرون نخستین اسلامی با عنوان عهد اردشیر اشتهار زیادی داشته و گویا در همان زمان نیز نسخۀ کاملی از آن موجود نبوده است. خواجه نظام الملک در جهت تغییر نگرش قبیله ای سلجوقیان به الگوی ملکداری ایرانی، به تدوین سیاست نامه همّت گماشت. از مهم ترین منابع نظام الملک در تدوین سیاست نامه، عهد اردشیر بوده که در عهد خواجه، نسخۀ عربی آن موجود بوده است. نظام الملک عباراتی از اردشیر نقل کرده که در عهد اردشیر نیز وجود دارند که نشان‌دهندۀ دسترسی خواجه نظام الملک به عهد اردشیر و وام گیری از آن است. در بسیاری از مباحث سیاست نامه از جمله در صفات شخصی سلطان، دین یاری و اصول ملکداری، می توان اقتباس از اندرزهای اردشیر را مشاهده نمود. مقالۀ حاضر بر آن است تا با رویکردی تحلیلی به بررسی صحّت انتساب اندرزنامه به اردشیر، جایگاه عهد اردشیر در قرون نخستین اسلامی و بازیابی اندرزهای اردشیر در سیاست نامه خواجه نظام الملک بپردازد.

The Influence of Advices of Ardeshir I(Artaxerxes I) on Khajeh Nizam alMulk’s Siasatnameh

Abstract Andarznameh Ardeshir is a collection of advices attributed to Artaxerxes ɪ of Sassanid dynasty and said to have been left for his descendants. It has been longer than the present version and provided a more detailed model for the Sassanid kings and later, through its translation into Arabic, for the Muslim rulers. In the early Islamic centuries, Andarznameh was mostly known as Ahde Ardeshir, and it is believed that there had not been a whole version of it at that time as well. In order to shift Seljuk’s tribal view to Iranian governmental model, Khajeh Nizam alMulk wrote Siasatnameh. Ahde Ardeshir was an important source for Khajeh Nizam alMulk, in whose time the Arabic version was available. He has brought quotations from Ahde Ardeshir that that indicate his access to and adaptions from it.  In many arguments of Siasatnameh, including the parts containing charecteristics of Sultan, devotedness to religion, and principles of statesmanship one can see adaptations of Ardeshir’s advices. This study is an analytical approach to investigate the attribution of Andarznameh to Ardeshir, and the status of Ahde Ardeshir in the early Islamic centuries, and an attempt to trace the advices of Ardeshir in Khajeh Nizam alMlk’s Siasatnameh.