آفرین و نفرین در آثار ایرانی باستان و میانه

آفرین و نفرین(دعا و لعن) از بن‌مایه‌های دینی، فرهنگی، اسطوره‌ای و ادبی است که از دیرباز، همگام با هم، از ادبیات قبل از اسلام تا شریطه‌های قصاید مدحی و انواع مختلف ادبی استمرار یافته است. هدف این مقاله که با روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته، بررسی وجوه مختلف آفرین و نفرین در آثار دوران پیش از اسلام(باستان و میانه) است. از همین منظر، با توجه به آثار ایرانی باستان(اوستا و کتیبه‌های هخامنشی) و آثار اشکانی و پهلوی دوران میانه(کتیبه‌های شاهان و رجال ساسانی، کتاب‌های کارنامه اردشیر بابکان، یادگار زریران و ...)، انواع دعا و نفرین‌ استخراج و از جنبه‌هایی مانند نقش آن در پیشبرد کارها، اهداف، درخواست‌کنندگان، بلا یا نعمت‌های درخواست شده، کارکردها و جنبه‌های بلاغی آن بررسی شده است. در اوستا این دو مقوله به خصوص آفرین و دعا در بخش‌های نیایشی آن بسامد گسترده‌ای یافته که بیشتر در راستای اهداف، تعالیم، اندیشه‌ها و آموزه‌های مذهبی قرار گرفته و موجودات اهریمنی نفرین و موجودات اهورایی مورد دعا واقع شده‌اند. در کتیبه‌های هخامنشی دعا و نفرین، از یکسو هدف ترغیبی و گاه تحذیری در خصوص پاسداشت کتیبه‌ها دارد و از سویی دیگر حس وطن‌دوستیِ پادشاهان را با بسامد فراوان دعاهای نیک نسبت به کشور نشان می‌دهد. در کتیبه‌های دورۀ میانه نفرین دیده نمی‌شود، اما دعا همچنان استمرار یافته که  بیشتر متضمن طلب عمر طولانی و پیرورزی بر دشمنان است. در کتاب‌های این دوره دعا و نفرین بیشتر کارکردی ادبی داشته و نشان‌گر حالات عاطفی شخصیت‌ها در موقعیت‌های مختلف روایی است.

Blessing and Imprecation in Ancient Iranian and Middle Persian Works

Blessing and imprecation (prayer and curse) are of the main themes in religion, culture, mythology, and literature, which have appeared historically, along with each other, in preIslamic literature, panegyric odes, and various literary types. This descriptiveanalytic study aims at studying different aspects of blessing and imprecation in preIslamic (ancient and middle) works. In this regard, considering the ancient Iranian works (Avesta and Achaemenid engravings), Parthian and middle Pahlavi works (Sassanid emperors and statesmen engravings, the book of Deeds of Ardeshir, Son of Papak, the book of The Memorial of Zarriran, etc.), different types of prayer and curse have been found and their roles in advancement of affairs, goals, the requesters, the requested prayer or curse, functions and their rhetorical aspects have been studied. In Avesta, these two categories, especially blessing and prayer, can be seen more in benedictory parts that are in line with religious goals, teachings, and thoughts based on which demonic creatures are cursed and the divine creatures are blessed. In Achaemenid engravings, prayers and curses aim at encouraging and sometimes deterring in terms of protection of the engravings on the one hand, and indicate the kings’ sense of patriotism due to their prayers for the land, on the other hand. There can be found no curse in the Middle era engravings but prayers have survived. The prayers, in this era, request for long life and victory over enemies. The literary functions of prayer and curse are more prevalent in this era, indicating people's emotional states in different narrative situations.