عناصر ایرانی و غیر ایرانی در شعر مانوی

از جمله آثاری که از مانویان در منطقه تُرفان چین بر جای مانده اشعاری به زبان های فارسی میانه، پارتی و سغدی است. این اشعار که در قالب های مختلف سروده شده اند، همه درون مایه ای دینی و عرفانی دارند. بسیاری از آنها در ستایش ایزدان و بزرگان دین مانوی اند، برخی سوگسرود هستند و دسته ای نیز با روایتی عرفانی، جدایی جان را از اصل خود و گرفتاری هایش در زندان ماده را بازگو می کنند. سرودهای بلند، نیمه بلند و کوتاهی که به زبان های فارسی میانه و پارتی سروده شده و یا به سغدی ترجمه شده اند، اساساً حاصل ذوق و ابتکار ایرانیان بوده است، اما این اشعار با عناصر بیگانه آمیخته و در نتیجه نمونه های بی بدیلی در تاریخ ادبیات ایران آفریده شده است. در این مقاله، گونه های شعر مانوی، که برخی بی نام و برخی با نام هایی چون مَهر، باشاه، آفُرِشن، آفریوَن و پاشیک به جای مانده معرفی شده و ویژگی آنها و تاثیراتی که ازادبیات باستانی ایران، یا از ادبیات بیگانه چون بین النهرین و هند گرفته اند بررسی و تحلیل شده است. بررسیِ انجام شده نشان می دهد در اشعار فارسی میانه و پارتی مانوی در زمینه وزن، قافیه، ویژگی های سبکی از سنت شفاهی شعر ایرانی و یشت ها پیروی شده است؛ اما با توجه به اهمیت کتابت در دین مانی و روش مانی و پیروانش در وام گیری عناصری از فرهنگ ملل دیگر، در شعر نیز به جنبه های ادبی ملل دیگر چون سامی و هندی توجه شده، و عناصری چون قالب ابجدی وارد حوزه شعر مانویان ایرانی زبان شده است.