سیمای آذربایجان در شعر مشروطه

از مهم‌ترین تحولات شعر فارسی بعد از انقلاب مشروطه توجه به مسائل سیاسی اجتماعی کشور است. شاعران مشروطه‌خواه، همگام با تحولات جامعه، شعر را در خدمت مشروطه و انعکاس حوداث اجتماعی قرار دادند. یکی از پرتکرارترین مضامین نیز توصیف قیام مردم آذربایجان به سرداری ستارخان علیه محمدعلی قاجار است که در ادبیات مشروطه جایگاه ویژه دارد. ستارخان، بر پایه عقیده مردم‌داری مبارزه را آغاز کرد و همراهان او نیز بر پایه منش جوانمردی و مبارزه با ظالمان و بیگانگان به پا خاستند و با سخت‌ترین مبارزه، مقاومت، تحمل قحطی، شکنجه، اهانت و توهین قیام را ادامه دادند. مهمترین عملکرد ستار این بود که در جریان لشکرکشی دولت قاجار به تبریز، یازده ماه شهر را نگه داشت و در مقابل هرگونه متجاوزی جنگید. بعد از ستارخان نیز محمد خیابانی علیه حکومت قاجار قیام کرد. حوادث تبریز و مقاومت ستار از دید شاعران دور نماند. شاعران برجسته از جمله محمدتقی بهار، عارف قزوینی، ادیب‌الممالک فراهانی، وحید دستگردی، میرزاده عشقی، نسیم شمال، فرخی یزدی از شاعران این دوره هستند که به مسائل آذربایجان توجه کرده‌اند. در این مقاله با مطالعه کتابخانه‌ای سیمای آذربایجان در اشعار آنها بررسی شده است. نتایج بررسی نشان می‌دهد: شعرشان بازگویی غیرمستقیم وقایع آن دوران است، محوریت اشعار پیرامون وصف قیام آذربایجان، مقابله ستارخان با حکومت قاجار و دولت روس، نکوهش استبداد محمدعلی شاه، وصف فجایع روسیه در تبریز، قحطی تبریز، نکوهش عثمانی و انگلیس، ستایش مقاومت مردمی، وصف مبارزان ملی و همدردی با مردم آذربایجان می‌باشد.

azerbaijan in the poetry of constitutional era

according to poets' poems, contemporary history is directly related to contemporary poetry, as without knowing history, it may be difficult to understand many poems. from the direct relationship between history and poetry, it is a reflection of the people's struggles in the constitutional revolution that poets with social commitment, with motivational poems, described historical events and praised national characters. the rebellion of the people of azerbaijan against the tyranny of mohammad ali shah qajar led by sattar khan is a clear example that has a special place in constitutional literature. in this article, the position of azerbaijan in constitutional poetry has been investigated by studying poets' poems in a library. the main question of the research is that in the constitutional poem, azerbaijan is considered with which components and which content is mentioned about it. mohammad taqi bahar, aref qazvini, adib al-mamalek farahani, vahid dastgardi, nasim shamal, farrokhi yazdi are prominent poets of this period who paid attention to the issues of azerbaijan and they have reflected the rebellion of mohammad khayabani.