تکوین و تکامل معناشناسانۀ شیدایی و جنون در شعر غنایی فارسی از آغاز تا حافظ

برای درک شعر غنایی در هر زبان باید به جنبه‌های مختلف مهم‌ترین مفاهیم آن آشنا بود؛ زیرا باوجود اشتراک معانی متداولی چون عشق و جمال در شعر غنایی فرهنگ‌های مختلف جهان باز هم تفاوت‌های فکری، عاطفی و زبانی وجود دارد که بدون آشنایی با آن‌ها فهم درست شعر ممکن نیست. یکی از این گونه مفاهیم، مفهوم جنون و تصویرها و تعبیرهای فراوانی است که از آن در شعر فارسی دیده می‌شود. مقالۀ حاضر می‌کوشد با روش توصیفی- تحلیلی از رهگذر بررسی جوانب مختلف این مفهوم و نشان دادن سیر تاریخی آن نشان دهد یک واژۀ معمولی چگونه به زبان شعر غنایی راه می‌یابد و به‌تدریج با گسترش حوزۀ واژگانی خود از طریق پیوستن به مفاهیم دیگر در سنت شعر، ماندگار می‌شود و آنگاه به دلیل مقارن شدن با جریانات فکری در بستر تاریخ، فرهنگ و اندیشه، امکان می‌یابد تا به مثابه یک گفتمان در شعر غنایی مطرح شود. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد چگونه مفهوم جنون از معنای قاموسی با گذشت زمان و با توجه به اوضاع اجتماعی و سیاسی دستخوش تغییر می‌شود و از معنی ناپسند اجتماعی به مفهوم عاشقی ارتقاء می‌یابد و سپس در بستر منازعات فلسفی معتزله و اشعری تعبیری مناسب برای خردستیزی می‌گردد و با رواج اندیشه‌های صوفیانه به یک واژۀ ارزشمند تبدیل می‌شود. و از حدّ یک حوزۀ واژگانی صرف فراتر رفته و با گسترش قلمرو معنایی جای خود را به عنوان گفتمان رایج باز می‌نماید و در گسترۀ شعر شاعران بزرگ به یکی از گفتمان‌های اساسی شعر غنایی فارسی تبدیل می‌شود.

conception and semantic evolution of the concept of madness and fascination in persian lyrical poetry from the beginning to hafe

one of the fundamental concepts of lyrical poetry is the concept of madness and many images and interpretations of it that can be seen in persian poetry. this article tries to use descriptive – analytical method to examine various aspects to show how a common word finds its way into language of lyrical poetry and gradually expands other concepts of the poetry tradition, it becomes permanent, and then due to its parallelism with intellectual currents in the context of history, culture and thought. it is possible not to present it as a discourse in lyrical poetry. the results of this study show how the concept of insanity travels the discours path and undergoes changes from the dictionary meaning with the passage of time and political situation, and it is promoted from the socially unpleasant meaning ti the concept of love and then in the context mu’tazila and ash’ari philosophical conflicts become a suitable term for anti – rationalism, and with the spread of sufi ideas, it becomes a valuale term. and it goes beyond the limit of a mere word and opens its place as a common discourse by expanding the semantic realm and become one of the basic discourses of persian lyrical poetry in the scope of the poetry of great poets