تحلیل بینامتنی بر تاثیرپذیری‌های حافظ از نظامی

طبق نظریۀ بینامتنیت، هیچ متنی بسته و خودمحور نیست. همۀ آثار ادبی از متون پیش از خود تاثیر پذیرفته‌اند. در ادب فارسی نیز نمودهای این تاثیر و تاثر به چشم می‌خورد. حافظ همواره به آثار پیشینیان توجه داشته و از آن‌ها بهره برده است. غزل‌های نظامی از سرچشمه‌ها و منابع الهام حافظ بوده است. در این پژوهش، با بهره‌گیری از نظریۀ بینامتنیت و با روش تحلیلی- تطبیقی، در دو حوزۀ ارتباط برون‌متنی و درون‌متنی، تاثیرپذیری حافظ از غزل‌های نظامی بررسی شده است. برآیندِ پژوهش، نشان‌دهندۀ اشتراکات سطحی و گاه عمیقی است که میان این دو شاعر وجود دارد. حافظ با وجود آنکه خود در غزل‌سرایی انقلابی نو بر پا کرد؛ اما در جای‌جای دیوانش، می‌توان نشانه‌ها و نمودهایی از همسانی‌های فکری و زبانی با غزل‌های نظامی را به‌خوبی ملاحظه نمود. حافظ از نظر برون‌متنی (روساخت)، در زمینۀ ضرباهنگ، وزن، قافیه، ردیف، واژگان، ترکیبات و سایر عناصر موسیقایی از غزلیات نظامی تاثیر پذیرفته است. در حوزۀ درون‌متنی(زیرساخت) نیز میان این دو شاعر پیوند آشکاری وجود دارد؛ تلمیحات، توصیفات، تصاویر، تشبیهات و تعابیر مشابهی میان غزل‌های این دو شاعر دیده می‌شود. وجود این ارتباطات، نشان از تاثیرپذیری و بهره‌گیری حافظ از غزلیات نظامی دارد. این بهره‌گیری نه از نوع تقلید، تکرار یا سرقت ادبی، بلکه با هدف آفرینش اشعار ظریف‌تری صورت گرفته است. این ارتباط‌ها به سبب تاثیر سنت‌های ادبی غزل‌سرایی بوده است که در میان این شاعران رواج داشته و حتی محیط زندگی و فرهنگ حاکم بر زادگاه آنان بی‌تاثیر نبوده است.

intertextual analysis on the influence of hafez on nizami

the current research is a comprehensive research on hafez's influence of nezami's sonnets. to advance such a matter, we have used the theory of intertextuality. it can be said about intertextuality that this theory always studies and examines the relationship between texts, from the point of view of intertextuality theorists, no text is an island apart from other texts. every text exists in relation to other texts (qaeminia, 1389: 436). it is also stated in another place that every text is a meeting place of countless other texts and exists only in connection with other texts (iberms and herfam, 2013: 447), so it should be said that intertextuality is based on this idea that the text is not a closed and independent system, and if this is the case, the text is incomprehensible (frow, 2005: 48). therefore, intertextuality is the actual presence of one text in another text (alan, 1385: 146). in