نگاهی به تاریخ شهرسازی ایران در دوره صفوی: نمونه موردی شهر کرمان

شواهد و مدارک نشان می‌دهد تا پیش از دورۀ صفوی، ساختار فضایی شهر کرمان بر سه عنصر مسجد جامع مظفری، کهندژ و بازار کوچک استوار بود، اما در دورۀ صفوی این ساختار دگرگون شد. بررسی متون و آثار موجود نشانگر تحوّلات قابل توجه در دورۀ صفوی در ساختارهای شهری کرمان است. پرسش‌های این پژوهش این است که ویژگی‌های تاریخی معرّف ساختار کالبدی-فضایی و تغییرات فضاهای ارتباطی شهر کرمان در دورۀ صفوی بر چه مبنایی بوده است؟ آیا شهر کرمان بر اساس الگوی شهرسازی اصفهان در دورۀ صفوی ساخته شده است؟ فرضیاتی که در ارتباط با این پرسش‌ها قابل طرح است، ساخت میدان گنجعلی‌خان در روند گسترش و تحوّلات بعدی شهری کرمان، به ویژه در زمان قاجار تاثیر چشمگیری داشت. با ساخت میدان، محلّه‌هایی در نزدیک میدان و اصولاً در شمال آن، بازسازی و محلّه‌های جدیدی هم احداث شد. در همین راستا در زمان شاه عباس دوم نیز در جنوب شهر در فاصلۀ بین کهندژ و مجموعۀ گنجعلی­خان، بازاری ساخته شد. هدف نوشتار حاضر مطالعۀ تغییر و تحوّلات و ارتباط ساختارهای شهری کرمان در دورۀ صفویه است. نتایج این تحقیق نشان داد که در دورۀ صفوی، حاکمان محلّی نقش مهمّی در تغییر ساختارهای شهری داشتند و جهت توسعه شهر از جنوبی-شمالی، به غربی- شرقی تغییر یافت؛ همچنین میدان، نقش ساختار اصلی شهر کرمان را داشته و بیشتر تغییر و تحوّلات پس از دورۀ صفوی بر پایۀ این عنصر مهم شهری صورت گرفته است.

a look at the history of urban planning of iran in the safavid period: a case study of kerman city

at the beginning of the tenth century ah by establishment of the safavid dynasty the evolution of architecture and urbanisation in most cities of iran was appeared and new style of urbanism and architecture expanded in famous cities like qazvin and isfahan which were known as the capital. moreover, a smaller city such as kerman changed in architecture and urbanisation. in afshar, zandieh and qajarieh dynasty, the capital had frequent change and western urbanization and architecture expanded herein which later influenced the native architecture and as a result, different buildings appeared. because of its political position and importance, kerman not only used architectural patterns from the ruling dynasty, but also received influence from special sample and climate condition in the process of shaping the city. the process of reconstruction and expansion of kerman in safavid period was designed in coordination of the location of city, the methodical and systematic pattern. this was applied by the subsequent dynasty especially qajar. various, complicated and relatable factors shaped the structure of architecture and the city iself. the study of possible changes in kerman structure during the safavid period can illustrate the differences made in historical system of this city.