بررسی منصب قصّه‌خوان و آیین‌های درباری مربوط به آن در طول تاریخ ادب شفاهی ایران (تا دورۀ قاجار)

دربار پادشاهان از دیرباز، جلوه‌گاه آیین‌ها و مناسباتی بوده که با ریشه‌های ادب و تاریخ هر ملّت پیوند خورده است و به تبع آن، فرهنگ و تمدّن پیشینیان به گونه‌ای تسلسل‌وار، در پیدایش فرهنگ آیندگان تاثیرگذار بوده است. قصّه‌گویی و قصّه‌خوانی به عنوان یکی از مناصب و تشکیل‌دهندۀ آیین‌های ادبی در دربار، سنّت دیرین ادب شفاهی را تجدید حیات نموده است. دربارۀ این منصب در ادوار مختلف ادبی می‌توان گفت: بعضی از نویسندگان، تشکیل اوّلین دورۀ قصّه‌گویی ایرانی را مربوط به دورۀ کیانیان و هخامنشیان و بعضی، خنیاگران عهد اشکانی یعنی«گوسانان» می‌دانستند. در دوره‌های بعدی یعنی دوره‌های سامانیان تا غزنویان، «موبدان» و «ندیمان» این نقش را همراه با حماسه‌خوانی ایفا کردند و یک ندیم می‌بایستی دارای مجموعۀ آدابی از جمله: شاعری، خنیاگری، شیواسخنی و نمایش‌پردازی می‌بود. در دورۀ مغولان نیز، قصّه‌های ایرانی در اثر تلخی‌های حملۀ مغولان بیشتر جنبۀ مذهبی پیدا کرد. در دربار صفویّه، قصّه‌خوانی به اوج شکوفایی خود رسید و این منصب در دربار قاجار با عنوان «نقّال‌باشی» تجدیدی دوباره پیدا می‌کند. این جُستار به روش تحلیل کیفی سعی بر آن دارد تا به بررسی این منصب و به تبع آن تغییرات آیین‌ها و آداب آن در دربار پادشاهان ایرانی بپردازد.

examining the position of the storyteller and the court rituals related to it during the history of oral literature in iran (until the qajar period)

the court of kings and dynasties were manifestation of ceremonial customs and occasions which pertain to the roots of literature and history of their nations. consequently, culture and civilization of our antecedents influenced creation of their descendants’ culture in sequential and continual way. narration and storytelling, known as a notable position at the court of emperors and kings and as constituents of literal customs of the court, have revived and rejuvenated the ancient tradition of oral literature. regarding such a position, it could be said that some of the authors believe that commencement of the first period of storytelling in iran returns to the achaemenid empire and kianian dynasty, but some others believe that it comes from the gusans of the parthian empire. in following periods, since samanid dynasty until ghaznavid empire, the role of narration and storytelling was played by zoroastrian clerics and the mates – servants and maids – as well as reading epics. servants or maids were to learn and acquire an agglomeration of literal issues and skills such as poems, reciting, eloquence and performance.during the ilkhanate era (the mughals dynasty), iranian stories became more religious due to bitterness of mughal attacks. at the court of safavid dynasty, narration and storytelling reach its peak of prosperity and then the court of qajar gave this position a new lease of live, titled reciter. this current research has tried to investigate and study this position and its evolutions their ceremonial customs at the court of iranian kings.