شیوه‌های ساخت و کارکرد نوواژه‌های ترکیبی در شعر شفیعی کدکنی

شاعران صاحب سبک در هر دوره با نوآوری، به سخن خود نوعی تشخّص بخشیده‌اند. یک مورد از این نوآوری‌ها ساخت ترکیبات تازه است. شفیعی کدکنی از جمله شاعرانی است که بهره‌گیری از واژه‌های ترکیبی در شعر او بسامدی چشمگیر دارد. پاره‌ای از این واژه‌ها، برساخته‌ شاعر هستند و پاره‌ای دیگر کمابیش در شعرکهن یا شعر معاصر فارسی سابقۀ کاربرد دارند. در این مقاله، توجّه و تاکید بر نوواژه‌های مشتق و مرکّبی است که شاعر متناسب با زبان شعر خود، ساخته و به کارگرفته است. با توجّه به اهمیّت واژه‌سازی در شعر، ضروری می‌نماید که این ویژگی در شعر شاعران شاخص زبان فارسی کاویده شود. شفیعی کدکنی یکی از شاعران برگزیدۀ شعر معاصر است که سروده‌هایش مجال چنین کاوشی را می‌دهد. دستمایۀ پژوهش پیش رو، شیوه‌های ترکیب‌سازی در دو مقولۀ اسم و صفت و تاثیر آن در بهسازی سروده‌های این شاعر است. این پژوهش به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است. محدوده‌ مورد بررسی، هفده دفتر شعر شفیعی کدکنی است که سرانجام در سه مجموعه، تجمیع شده‌اند. ساخت اسم و صفت مرکّب و مشتق در شعر شفیعی کدکنی به یکی از این چند روش انجام گرفته است: اسم یا صفت مشتق حاصل از افزودن وند اشتقاقی به تکواژ پایه؛ دو اسم در کنار هم (اضافه‌ مقلوب)؛ یک اسم و یک صفت (ترکیب وصفی مقلوب)؛ دو اسم در کنار هم با رابطه‌ تشبیه (اضافه‌ تشبیهی) و ... . بسامد و گوناگونی اسامی و صفات مرکّب و مشتق به کار رفته در شعر شفیعی کدکنی، شامل 85 مورد اسم، و 93 مورد صفت است.

compound neologisms; their function and formation-processes in shafi’i-kadkani’s poems

poets with style in every era have given their speech a kind of identity with innovation. one of these innovations is the creation of new compounds. shafii‌ kedakani is one of the poets who use compound words in his poetry with remarkable frequency. some of these words are created by poets and some others have a history of use in ancient or contemporary persian poetry. in this article, the attention and emphasis is on the derivative and compound words that the poet has made and used according to the language of his poetry. considering the importance of word formation in poetry, it is necessary to analyze this feature in the poetry of prominent poets of persian language. shafii kodkani is one of the selected poets of contemporary poetry, whose poems allow such an exploration. the basis of the upcoming research is the methods of composition in the two categories of nouns and adjectives and its effect in improving the poems of this poet. this research was done in a descriptive-analytical way. the scope of the study is the seventeen books of shafi’i kadkani’s poetry, which were finally collected in three collections. the construction of compound and derivative nouns and adjectives in shafi’i kadkani’s poetry is done in one of the following ways: the derivative noun or adjective is the result of adding a derivational verb to the base morpheme. the frequency and variety of compound and derivative nouns and adjectives used in shafi’i kadkani’s poetry includes 85 nouns and 93 adjectives.