دستوری‌ شدگی فعل «گرفتن» و کاربردهای وجهی آن

صورت‌هایی از فعل «گرفتن»، در فارسی امروز، برای بیان مفهوم وجهی فرض و تصویر شرایطی غیر واقعی به کار گرفته می‌شوند. این پژوهش، پس از مرور بر پیشینۀ تحقیقات انجام‌شده در این حوزه و معرفی مبانی نظری در دو حوزۀ وجهیت و دستوری‌شدگی، با رویکردی درزمانی، به کاربردهای مختلف فعل «گرفتن» در فارسی باستان، فارسی میانه و فارسی نو پرداخته و با مرور شواهدی از سه دورۀ زبان، روند دستوری‌شدگی این فعل و کاربردهای وجهی آن را مورد توجه قرار داده است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که در این روند، بسط استعاری، مقدّم شدن فعل و پذیرفتن بند پیرو به ‌عنوان مفعول باعث شده است تا از طریق ساز وکارهایی مثل بازتحلیل و قیاس، صرف‌های اول ‌شخص مفرد ماضی، اول‌ شخص مفرد و جمع مضارع و صورت‌های امر از فعل «گرفتن» از شکل واژگانی خود فاصله بگیرند و با نزدیک‌تر شدن به کاربردهای دستوری، برای بیان وجهیت غیر واقعی و فرضی به کار گرفته شوند.

grammaticalization of the verb gereftan: to take and its modal functions

there are linguistic forms in new persian derived from the verb “gereftan: to take” which play a modal role in sentences and indicate hypothetical actions and irrealis modality. in this article, after a review of the literature and theoretical foundations regarding modality and grammaticalization, different functions of the verb “gereftan: to take” are discussed based on a diachronic approach. more specifically, here, evidence extracted from texts written in old persian, middle persian and new persian is analyzed to clarify the process of grammaticalization of the verb “gereftan: to take” and its modal functions in the contexts. the results suggest that following a metaphorical extension, in specific contexts, the verb shifted to the beginning of the clause so that the noun phrase object was replaced by a subordinate clause. thereby, due to mechanisms such as reanalysis and analogy, the first person singular verb in past tense (gereftam), first person singular and plural verb in present tense (giram, girim) and the imperative form of the verb (begir) have gradually lost their lexical characteristics and gone further in the path of grammaticalization to indicate hypothetical actions and irrealis modality.