جستاری در چندمعنایی حرف اضافۀ «بر» در چهارچوب معنی‌شناسی شناختی

از فارسی باستان تاکنون، همواره یکی از کارکردهای دستوری و معنایی «بر» کارکرد حرف اضافه‌ای بوده است. در این پژوهش چندمعنایی حرف اضافۀ «بر» از منظر معناشناسی واژگانی شناختی و بر پایۀ روش «چندمعنایی قاعده‌مند» تایلر و ایوانز (2001 و 2003) بررسی می‌شود. هدف این پژوهش تعیین معنای مرکزی و تبیین شبکۀ معنایی حرف اضافۀ «بر» و بررسی نقش عناصر فضایی و غیر فضایی در شکل‌گیری مفاهیم حاشیه‌ای آن است. داده‌های این پژوهش به صورت توصیفی-تحلیلی از لغت‌نامۀ دهخدا و فرهنگ سخن استخراج شده‌اند. نتایج تحلیل‌ها نشان می‌دهد که مفاهیم متمایز «بر» به شکلی نظام‌مند برگرفته از معنای مرکزی «بالایِ، رویِ» هستند. این مفاهیم عبارت‌اند از: علیت، وظیفه و مسئولیت، تقابل و ضدیت، انباشتگی، ملازمت و همراهی، مطابقت و سازگاری. فرآیندهای انتزاع، تغییر رابطۀ نقطۀ متحرک و مکان‌نما و هم‌چنین تمرکز بر هریک از عناصر ترکیب‌بندی صحنۀ بنیادین از عوامل ایجاد مفاهیم حاشیه‌ای هستند و فرآیند انتزاع و غیرفضایی شدن مفهوم مرکزی موثرتر از سایرین عمل کرده است.

an inquiry into the polysemy of the preposition bær (on) in the framework of cognitive semantics

in the persian language, since old persian, /bær/ (on) has been one of the adpositions that grammatically and semantically acts as a preposition. studying the polysemy of /bær/ (on) as a preposition is the subject of this paper, which is in the cognitive semantics framework and based on “principled polysemy” introduced by tyler and evans (2001 2003). this study seeks to determine the core meaning and explain the semantic network of /bær/ (on) as a preposition, in addition, to investigating the role of spatial and non-spatial elements in its semantic network. this research is descriptive-analytical, and the data are extracted from the two most comprehensive dictionaries in persian: dehkhoda and sokhan. the results show that /bær/ is used to represent abstract concepts systematically derived from the core meaning of /bær/, above, on. these abstract concepts are causality, duty and responsibility, confrontation and opposition, accumulation, concomitance and companionship, and conformity and compatibility. the process of abstraction, changing the relationship between trajectory and landmark, and focusing on each of the configuration elements of the proto-scene are the factors that create peripheral concepts in which abstraction and non-spatialization of the core meaning have been more effective than others.