نوع ادبیِ نقیضۀ حماسی و نمودهای آن در شعر فارسی

عظمت و شهرت شاهنامه، نه تنها بر رونق حماسه‌سرایی در ایران تاثیری انکارناشدنی داشته‌است، بلکه برخی شاعران را که توان اندکی برای حماسه‌سرایی داشته و یا در حضور شاهنامه هر آنچه را به گونۀ حماسه سروده تواند شد بی‌قدر و قیمت می‌دیده‌اند، بر آن داشته که به آمیختن حماسه با طنز و ساختن «نقیضۀ حماسی» رو بیاورند. بر این بنیاد، نقیضۀ حماسی به مثابۀ عنوان پیشنهادی‌ای برای این قبیل آثار، که با «حماسۀ استهزایی»(mock epic و burlesque) در ادبیات اروپایی نیز شباهت‌ها و تفاوت-هایی دارد، یک نوع ادبی تواند بود که در آن، ساخت و سبک مطنطن و فاخر حماسه برای بیان موضوعات پیش پا افتاده، به گونه‌ای مطایبه‌آمیز و تمسخرآلود تقلید شده-باشد. با توجّه به اهمّیّت شناخت این آثار به مثابۀ مصادیق یک نوع ادبی، در جستار پیش رو که به روش توصیفی- تحلیلی فراهم آمده‌است، به مقایسۀ نقیضۀ حماسی با حماسۀ استهزایی یا برلسک در ادبیات اروپا و شناسایی مصادیق ایرانی آن پرداخته شده‌است. از جمله نتایج بحث آن است که اگرچه در قیاس با حماسه‌های استهزایی اروپایی، تقلیدهای مطایبه‌آلود و هجوآمیز در ادبیات فارسی ناتوان جلوه می‌کند، امّا باز نمونه‌هایی از نقیضۀ حماسی را می‌شود در آثار عبید زاکانی، بسحاق اطعمه، نظام قاری، نازکی همدانی، یغما جندقی و...، سراغ داد. نیز دور از انتظار نبود که با رواج شعر نو، نقیضۀ حماسی در شکلی نوین، رها از تنگناهای عروض و قافیۀ شعر سنّتی و رعایت تساوی طولی مصراع‌ها، احیا شود. بسته به فرم این نقیضه‌ها، می‌شود آن‌ها را از جمله «نقیضۀ حماسی نیمایی» یا نقیضه حماسی آزاد نامید.

naqise-ye hamasi as a literary genre and its examples in persian poetry

two thousand years ago, aristotle (384-322 bc), based on the difference between literary works in the tools of imitation, the subject of imitation and the method of imitation, literature was divided into three types: epic, tragedy and comedy. in these two thousand years, literary works have become very diverse. aristotle's definition of epic is the oldest. an epic is a literary genre in which the narrator gives an introduction and leaves the story. then the characters of the story run the events of it. in other words, epic is a long narrative poem on a great and serious subject, told in an elevated style, and centered on a heroic or quasi divine figure on whose actions depends the fate of a tribe, a nation, or the human race. the epic typically emphasizes the struggle between the hero’s ethos (the disposition, character, or attitude peculiar to a specific people, culture, or group that distinguishes it from other people of groups; fundamental values or spirit; mores) and his human failings or mortality. thus, the epic has an objective expression and depicts the world in the absence of the poet's and his emotions. in this world, the civilization of a nation and its cultural details are accurately represented. although epic poetry has a brilliant history in iran, but these works were named epic ninety years ago. undoubtedly, the most prominent epic work in iranian literature is shah-nameh. the greatness and fame of shah-nameh has had a huge impact on the prevalence of epic poetry in iran. on the other hand, some poets who had little power for epic poetry have resorted to combining epic with humor and creating the naqise-ye hamasi. naqise-ye hamasi as a suggested title for such works in a literary genre. in this genre, the glorious construction and style of the epic is humorously imitated to express trivial issues. these works have similarities and differences with the mock epic and burlesque in european literature. considering the importance of recognizing these works as examples of a literary genre, the present study compares the naqise-ye hamasi with the mock epic or burlesque in european literature and identifies its iranian examples. compared to european burlesque, satirical imitations in persian literature seem incapable, but examples of naqise-ye hamasi can be found in the works of obeyd zakani, boshaq átameh, nezam qari, nāzoki hamedani, yaghma jandaghi, etc. also, with the spread of new poetry, naqise-ye hamasi was created in a new form. depending on the form of these works, they can be called naqise-ye hamasie