شیوه‏های انتقال قدرت در اوسنه‏های عامیانه ایران

اوسنه‏های عامیانه ایرانی دربردارنده مجموعه‏ای عظیم از واقعیت‏های فرهنگی و تاریخی جامعه ایرانی است. دقت در افسانه‏ها می‏تواند به روشن شدن زوایای تاریک تاریخ اجتماعی و فرهنگی کشور کمک شایانی کند. چگونگی به «قدرت رسیدن شاهان» و «انتقال قدرت» از شاهی به شاهی دیگر، بخش عظیمی از تاریخ مدون ایران را به خود اختصاص داده است. در این مقاله در پی بررسی شیوه‏های «انتقال قدرت» در افسانه‏ها و مقایسه رخدادهای توصیف شده در آنها‏ با وقایع تاریخی هستیم. در اوسنه‏ها روایت شده که «انتقال قدرت» علاوه بر رسیدن تاج و تخت شاهی از پدر به پسر یا دختر یا داماد؛ می‏تواند نتیجه جنگ و کودتا نیز باشد. مشابهت‏های بسیاری بین افسانه‏ها و تاریخ از نظر نوع و فراوانی رخدادها وجود دارد. پرواز دادن «مرغ سلطنت» و نشستن آن بر سر فردی که باید «به شاهی بر او آفرین» خواند، از جمله روش‏های رسیدن به شاهی در داستان‏ها است. تاثیر باورهای «زروانی» اعتقاد به «قسمت» و «تقدیر غیرقابل تغییر» در انتقال قدرت، نمودی شایان توجه در اوسنه‏ها دارد. هنگامی که مردمی انتقال قدرت را از گروهی به گروهی دیگر نتیجه «قسمت» بدانند، بدیهی است که انتقال تاج و تخت شاهی از پدری تاجدار به یکی از پسرانش و یا از شاهی به یکی از خویشاوندان نزدیکش را بسیار ساده‏تر خواهند پذیرفت.