ارزیابی انتقادی رویکردهای موجود در هستی‌شناسی پول؛ ارایه تفسیری بدیل

شناخت چیستی پول به جهت اهمیت نهاد پول در اقتصاد متعارف و دلالت‌های آن در صدور احکام فقهی همواره یکی از دغدغه‌های نظریه‌پردازان اقتصاد اسلامی بوده است. ادبیات موضوع هستی‌شناسی پول (در غرب) به‌طور عمده مربوط به مجادله‌های دو رویکرد «نظریه کالایی» و «نظریه اعتباری» پول درباره ماهیت، ارزش و کارکرد محوری پول است. نظریه کالایی، پول را کالایی مشابه دیگر کالاها با تفاوت در برخی ویژگی‌ها می‌پندارد و ارزش آن را به ارزش کالایی آن بازمی‌گرداند و بر کارکرد «واسطه مبادله» تاکید دارد. نظریه اعتباری، پول را نمایشگری انتزاعی از ارزش و مطالبه‌ای از جامعه یا تعهد به پرداخت بین انسان‌ها می‌داند که ارزش آن متوقف بر روابط اجتماعی است و بر نقش پول به عنوان واحد محاسبه ارزش اصرار دارد. در مطالعه‌های اقتصاد اسلامی نیز نظریه‌پردازی‌هایی درباره چیستی پول وجود دارد که واجد نقاط قوت و البته کاستی‌هایی است که برخی از این کاستی‌ها مشابه ضعف‌های موجود در دو نظریه کالایی و اعتباری است. ما در ارایه فهمی از پول با تاکید بر وجه اعتباری آن با این ادعا که نظریه کالایی فاقد توان کافی در تبیین پول بوده و تعریف‌های مورد اشاره در کلام نظریه‌پردازان اعتباری هم دچار دوگانگی است، بر تفکیک دو سطح تلقی از پول تاکید کرده، پول را در معنای جوهری همان «معیاری انتزاعی از ارزش» یا «مفهومی برای اندازه‌گیری ارزش‌ها» دانسته و تعریف پول در فهم صحیح عرفی را «نشانگری از طلبی معتبر به سبب مقبولیت ناشی از اعتبار ناشر» معرفی کرده‌ایم. این تفکیک بین دو سطح تلقی از پول، مهم‌ترین نقص موجود در تعریف‌های ارایه‌شده از پول در نظریه اعتباری را رفع می‌کند.