الگوی جدید بانکداری بدون ربا

تجربه بیش از بیست‌وسه سال اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا براساس الگوی فعلی نشان می‌دهد این الگو در عین حال که کامیابی‌هایی داشته، مشکلات و نارسایی‌هایی هم به همراه دارد. برخی از آن‌ها عبارتند از:1. تعدد بیش از حدّ عقدهای بانکی باعث پیچیده، طولانی و پرهزینه‌شدن آموزش کارکنان بانک می‌شود؛2. آموزش ناکافی کارکنان بانک، باعث عدم انتخاب صحیح قراردادها و عدم تفهیم مناسب مشتریان، و این، سبب صوری و باطل‌شدن خیلی از قراردادها می‌شود؛3. برخی از عقدها با فعالیت بانکی تناسب ندارند و اجرای صحیح آن‌ها در بانک ممکن نیست؛4. برخی از قراردادها به نظارت و کنترل مستمر نیاز دارند؛ در حالی که همه بانک‌ها ابزار و نیروی انسانی مناسب برای نظارت و کنترل را ندارند؛5. اجرای صحیح برخی از قراردادها همراه با هزینه سنگین عملیاتی است و برای همه بانک‌ها مقرون به صرفه نیست؛6. برخی از قراردادها با اهداف و سلیقه‌های مشتریان بانک (سپرده‌گذاران و متقاضیان تسهیلات) سازگار نیستند؛ در نتیجه مشتری، به اجرای صحیح قرارداد تمایلی ندارد.برای حلّ مشکلات پیش‌گفته، الگوی دیگری تحت عنوان «الگوی جدید بانکداری بدون ربا» طراحی شده است. اساس این الگو لحاظ اهداف، سلیقه‌ها و انتظارات مشتریان بانک از یک‌سو و تفاوت ماهوی قراردادهای اسلامی از سوی دیگر است. الگوی جدید، بانک‌ها را در سه گروه بانک‌های تجاری با سود معیّن مبتنی بر قراردادهای مبادله‌ای، بانک‌های تخصّصی با سود متغیّر با محوریت قراردادهای مشارکتی و بانک‌های جامع با ترکیب خاص قراردادهای مبادله‌ای و مشارکتی سامان می‌دهد و انتظار دارد تمام مشتریان بانک را براساس اهداف و سلیقه‌های خودشان از راه عقدهای متناسب اسلامی پاسخ دهد.مقاله، بعد از نگاهی گذرا به الگوهای گوناگون بانکداری بدون ربا در بخش‌های تجهیز و تخصیص منابع به نقد الگوی فعلی بانکداری بدون ربای ایران می‌پردازد؛ آن‌گاه الگوی جدید بانکداری بدون ربا را تبیین می‌کند و به بررسی مبانی فقهی و حقوقی آن می‌پردازد.