شناورسازی نرخ‌های سود در بانکداری بدون ربا: سازوکاری جهت تقویت مکانیسم انتقال پولی

شناورسازی نرخ‌های سود سپرده‌ها و تسهیلات یکی از روش‌هایی است که در بانکداری مرکزی نوین جهت تسریع و تسهیل مکانیسم انتقال پولی استفاده می‌شود؛ به این معنی که با اعمال سیاست پولی و تغییر نرخ سود سیاستی از طریق انجام عملیات بازار باز توسط بانک مرکزی، نرخ‌های سود کلیه سپرده‌ها و تسهیلات تحت تاثیر قرار گرفته و اثر مورد نظر سیاستگذار به بخش واقعی اقتصاد منتقل می‌شود.پرسش اصلی تحقیق آن است که آیا در چهارچوب بانکداری بدون ربا ایده شناورسازی نرخ سود سپرده‌ها و تسهیلات در طول دوره قرارداد، می‌تواند با مبانی شریعت انطباق پیدا کند؟ مقاله به روش توصیفی و تحلیل محتوا به دنبال اثبات این فرضیه است که به لحاظ نظری، امکان شناورسازی نرخ‌های سود در بانکداری بدون ربا وجود دارد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که نرخ سود تسهیلات مشارکتی می‌تواند با استفاده از مفهوم «نرخ سود مورد انتظار» شناور گردد. در عقود مبادله‌ای نیز می‌توان از دو راهکار شرعی استفاده کرد که عبارت‌اند از: ایده تخفیف (مشابه کارت اعتباری مرابحه) و استفاده از قراردادهای مکرّر (مشابه اوراق مصون از تورم). همچنین شناورسازی نرخ سود سپرده‌ها نیز می‌تواند با استفاده از مفهوم نرخ سود علی‌الحساب انجام شود. در نهایت هرچند استفاده از ابزارهای مشتقه مانند آتی و اختیار معامله روی دارایی‌هایی مانند سکه طلا به لحاظ شرعی مورد تایید است، اما این موضوع شامل تغییرات نرخ سود نمی‌شود؛ چراکه یکی از ضوابط استفاده از ابزارهای مشتقه در چهارچوب اسلامی «وجود امکان تحویل دارایی پایه» است و شاخص‌هایی چون تغییرات نرخ سود، فاقد این قابلیت می‌باشند.

Floating profit rates in the usuryfree banking: A framework for strengthening the monetary transmission mechanism

Making the banks rate adjustable or variable is one of the ways that is used in modern central banking for supporting the monetary transmission mechanism. In this context, when the central bank implements the monetary policy, making use of the open market operation, the rates of banking deposit and loans will change automatically and accordingly and hence the real sector of the economy would be affected.Having reviewed the subject of money market in the conventional financial system, this paper tries to evaluate the possibility of making Islamic money market. The results which are based on a analyticaldescriptive approach show that: firstly, the Islamic money market is theoretically plausible. In fact, it is quite possible to make Islamic money market by making use of Islamic shortterm instruments. In addition to theory, the Islamic money market is made in some Islamic countries like Malaysia and Iran. Secondly, in the Islamic Fiqh, different kinds of Islamic contracts with fixed and predetermined return rate are available (like Murabaha). It is possible to use these contracts in the Islamic money market.