تحلیل محتوایِ شناختیِ استعاره کارکردی در کتاب‌های درسی فارسی دوره ابتدایی

چکیده:این مقاله با هدف بررسی استعاره‌های کارکردیِ کتاب‌های درسی فارسی دوره ابتدایی، در چارچوب زبان‌شناسی شناختی، تحریر یافته و روش پژوهش آن توصیفی و از نوع تحلیل محتوا است. اهمیت این تحقیق در این است که چون استعاره یکی از مفاهیم انتزاعی مهم تفکر و زبان محسوب می‌شود؛ جهت آموزش آن، ابزار مهمی چون زبان- به این دلیل که بیش از هر عامل دیگری به پیشرفت فکری کودک کمک می‌کند- باید به شیوه‌ای علمی و مناسب در اختیار وی قرار گیرد. نتایج حاصل از مطالعه و بررسی داده‌ها نشان می‌دهد که کلیه انواع استعاره‌های کارکردی (وجودی، جهتی و ساختاری) در کتاب‌های فارسی دوم تا ششم دوره ابتدایی کاربرد دارند ولی در کتاب فارسی اول ابتدایی، تنها استعاره وجودی به کار رفته است. دیگر این که بیشترین میزانِ کاربرد استعاره‌های کارکردی به استعاره وجودی (97/4%) اختصاص می‌یابد. کاربرد بیشتر استعاره وجودیِ حجمی با 51/3 درصد نسبت به دیگر انواع استعاره‌های وجودی (تشخیص، شی و ماده)، از دیگر نتایج این پژوهش است. از مهم‌ترین نتایج این تحقیق می‌توان به این نکته اشاره کرد که استفاده از استعاره وجودی باید در مراحل اولیه‌ای که دانش‌آموزان اطلاعات کمی در زمینه مفاهیم دارند، مورد استفاده قرار گیرد و سپس به تناسب سن، به‌دلیل افزایش رشد شناختی، از میزان آن‌ها کمتر شده و از استعاره‌های پیچیده‌تر استفاده گردد. همچنین از آنجا که پدیده «تشخیص» از ویژگی‌های تفکر دانش‌آموزان ابتدایی محسوب می‌شود، استفاده مناسب از آن می‌تواند به آن‌ها، به‌ویژه در سنین پایین‌تر، کمک کند تا مفاهیم ناملموس، غیرمادی، مبهم و انتزاعی را راحت‌تر درک کنند.