تبیین و بازشناسی ظرفیت نظریه‌های ناظر به آموزش ارزش‌ها در نظام آموزشی از منظر اثربخشی

در مقدمه این بحث به این پرسش اساسی و مقدر پاسخ داده خواهد شد که «ملاک اثربخشی در آموزش و به‌ویژه آموزش ارزش‌ها چیست؟» آموزشی دارای این ویژگی دانسته شده است که اجمالا آثار «تربیتی» داشته و منجر به بروز رفتار آگاهانه مطابق با آن ارزش می‌شود. چنین آموزشی، به‌عبارت دیگر، باید فرد را در عمیق‌ترین لایه‌های وجودی یا به تعبیر مرجّح نگارنده در سطح «هویت» درگیر سازد و در نتیجه از او انسان متفاوتی پیش و پس از این آموزش‌ها بسازد که به افراد و گروه‌هایی شبیه و به افراد و گروه‌هایی بی‌شباهت است. آموزش فاقد این ویژگی عبث، ابتر و ناکارآمد ارزیابی می‌شود.مطلوبیت آموزش با این کیفیت، یعنی کیفیت به اصطلاح «تربیتی» یا «هویتی»، در کلیه ساحت‌های یادگیری و به‌ویژه ساحت اخلاق و ارزش‌ها بر کسی پوشیده نیست. لذا باید در تلاش برای دستیابی به رویکردهایی بود که این مهم را ممکن و میسر سازد. در این نوشتار و در چارچوب رویکرد مطالعاتی موسوم به سنتز پژوهی، خوانندگان در معرض سیری هدفمند که نگارنده در این وادی انجام داده و به قدر وسع کوشیده تا مهم‌ترین مباحث مطرح شده در منابع تخصصی تعلیم‌و‌تربیت را شناسایی نماید، قرار می‌گیرند. حاصل این جست‌وجو دستیابی به تلفیق مشتمل بر پنج رویکرد است که هرکدام از زاویه‌ای خاص نوری بر موضوع تابانده، موجب احیای اصلی از اصول شناخته شده یادگیری اثر‌بخش می‌شود و مجموع آن‌ها می‌تواند نتایجی نیکو از حیث تربیتی در این زمینه به بار آورد. رویکردهای پنجگانه مورد بحث عبارتند‌از: • رویکرد فرهنگی، با محوریت آرا جکسون،سَرَسون ، استِن هوس و ویگوتسکی؛• رویکرد تلفیقی، با محوریت آرا رَگ، فوگارتی و دِرِیک؛• رویکرد هنری، با محوریت آرا برودی و پرکینز؛• رویکرد شناختی، با محوریت آرا ایگِن و برونر؛• رویکرد کنش وری، با محوریت آرا آیزنر.