تحلیل اثر رانت نفت بر مالیات در ایران با تمرکز بر نقش اقتصاد زیرزمینی

با توجه به اهمیت اقتصاد زیرزمینی و وابستگی اقتصاد ایران به نفت و تاثیرپذیری نظام مالیات ستانی از درآمدهای نفتی، در پژوهش حاضر تلاش شد که اثر رانت نفت بر مالیات با تاکید بر نقش اقتصاد زیرزمینی طی دورۀ زمانی 1400-1352 در قالب متقارن و نامتقارن تحلیل و بررسی شود. برای این منظور، نخست اندازۀ اقتصاد زیرزمینی با روش میمیک محاسبه شد که بیانگر میانگین 15/2 درصدی این شاخص در اقتصاد ایران است. سپس الگوی پژوهش با رهیافت خودرگرسیونی با وقفه‌های توزیعی خطی (متقارن) و غیرخطی (نامتقارن) برآورد شد. نتیجه حاکی از آن است که در برآورد متقارن، مالیات به‎طور معکوس از رانت نفت تاثیر می‌ پذیرد و افزایش اندازۀ اقتصاد زیرزمینی سبب تشدید این رابطۀ منفی می‌ شود. برآورد نامتقارن نیز نشان می‌ دهد که نوع اثرگذاری رانت نفت بر مالیات نامتقارن است، به‎نحوی که نخست، اثرگذاری شوک‌‌های مثبت رانت نفتی بر مالیات به ‏مراتب بزرگ‏تر (بیش از دوبرابر) اثرگذاری شوک‌های منفی رانت نفتی است. دوم، گسترش اقتصاد زیرزمینی تاثیر نامطلوب شوک‌ های منفی رانت نفت و تاثیر مطلوب شوک‌ های منفی رانت نفتی بر مالیات را تشدید می ‌کند. بر مبنای این، پیشنهاد می‌ شود که سیاستگذار اقتصادی فارغ از فراز و فرودهای نفت و رانتِ حاصل از آن، مجدانه در ارتقای کارایی سیستم مالیاتی و مالیات ستانی همت گمارد و تا حد ممکن در راستای کنترل و کاهش حجم اقتصاد زیرزمینی تلاش کند.

the effect of oil rent on tax in iran, focusing on the role of the underground economy

considering the underground economy and the dependence of iran’s economy on oil and the influence of the tax system on oil revenues, the present study attempts to investigate the effect of oil rent on taxes, emphasizing the role of the underground economy for the period 1973-2021 in the form symmetrical and asymmetrical model. for this purpose, the size of the underground economy was calculated using the mimic method, representing an average of 15.2% of iran’s economy. then the research model was estimated by linear (symmetric) and non-linear (asymmetric) autoregressive distributed lag. the result indicates that in the symmetrical estimation, the tax is inversely affected by the oil rent, and the increase in the size of the underground economy aggravates this negative relationship. the asymmetric estimate shows that the effect of oil rent on taxation is asymmetric. first, the effect of positive oil rent shocks on taxes is much greater (more than twice) than the effect of negative oil rent shocks. second, the expansion of the underground economy intensifies the adverse effect of negative oil rent shocks and the positive effect of negative oil rent shocks on taxes. accordingly, it is suggested that the economic policymaker, regardless of the ups and downs of oil and the resulting rent, should diligently work to improve the efficiency of the tax system, and attempt as much as possible to control and reduce the size of the underground economy.