روندهای شکل‌گیریِ دینداری

بحث «روندهای شکل‌گیریِ دینداری»، موضوع نسبتاً بدیع و کمتر کار شده‌ایست که جای آن در کنار بحث‌های «ریشه دین‌خواهی» و «منشا دین» خالی است. مقاله پس از تشریح محتوا، کاربرد و ضرورت‌های این موضوع، به بازشناسی و تفکیک الگوهای دیندارشدن می‌پردازد و یازده مسیر متفاوت از آن ها را معرفی و باهم مقایسه می‌نماید تا درک جامع‌تری از واقعیت دینداری و تنوعات و تحولات آن به‌دست دهد. تفکیک و جداسازی میان الگوهای دیندارشدن، با استفاده از سه معیار «عرضه یا تقاضایِ» دین، «قصدی یا غیرقصدی» بودنِ دینداری و «تقدم نظری یا عملی» داشتنِ این روند انجام شده است تا بتوان مصادیق هر چه بیشتری از آن ها را پوشش داد. در پایان نیز به ارزیابی این الگوها از حیث امکان و رواج و معقولیت مبادرت شده است. «کشش‌های فطری» و «آمادگی‌های روانی» از الگوهایی هستند که ذیل تقاضا برای دین مطرح می‌شوند. «اکتساب» اما، شاخص‌ترین الگوی عرضه‌محور است. آنچه اما واقعی‌تر است و از رواج بیشتری هم برخوردار است، الگوی «توامانیِ» فطرت- اکتساب است. دیندارشدنِ ناشی از «محرومیت»، یا مواجهه با یک «اتفاق باشکوه» یا متاثر از «شخصیت‌های دینی»، به مسیرهای غیرقصدیْ تعلق دارند. مسیرهای «منطقی- عُقلایی» و «انتخابگری» را هم باید در زمره الگوهای قصدی محسوب کرد که تنها درباره انسان‌های به لحاظ عقلی، رشید و بالغ امکان‌پذیر است. دستِ آخر به «دیندارشدنِ عملی» می‌رسیم که رایج‌ترین الگو در میان دینداران، خصوصاً کودکان و نوجوان است. «الگوی شامل» اما واقع‌نگرانه‌ترین مسیر دیندارشدن را عرضه می‌نماید.