فراتحلیل مطالعات انجام شده در حوزه رفتارهای تغذیه‌ای نامطلوب در ایران

یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌دهندۀ الگوی غذایی جامعه، مجموعۀ عادات، فرهنگ غذا و تغذیه افراد آن جامعه است، به‌طوری‌که سلامت غذایی خانواده‌ها و برنامه‌ریزی برای دستیابی به تغذیۀ سالم از اساسی‌ترین دغدغه‌های جوامع امروز است؛ اما افزایش میزان شهرنشینی، افزایش مسئولیت‌های شغلی زنان و رواج الگوهای غذایی فوری و آماده (فست‌فود) باعث شکل‌گیری پدیدۀ گذار تغذیه‌ای (گذار از الگوها و رفتارهای تغذیه‌ای سالم به ناسالم یا نامطلوب) شده است. در این راستا،‌ هدف پژوهش حاضر مطالعۀ عوامل موثر بر رفتارهای تعذیه‌ای نامطلوب در ایران است. روش پژوهش به کار گرفته‌شده در تحقیق حاضر فراتحلیل است و جامعۀ آماری آن را تحقیقات انجام‌شده با موضوع رفتارها و عادات تغذیه‌ای نامطلوب در ایران طی سال‌های 1386-1399 تشکیل داده‌اند. پس از طی مراحل مشخص (جست‌وجو، غربال‌گری، شایستگی و مشمول‌بودن) نمونه‌گیری انجام شد و 25 تحقیق به‌‌عنوان نمونه انتخاب شد. برای تجزیه‌و‌تحلیل اطّلاعات گردآوری‌شده، پس از کدگذاری، از نرم‌افزار جامع فراتحلیل (cma2) استفاده شد. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که به‌ترتیب بیشترین متغیرهای تاثیرگذار بر عادات و رفتارهای تغذیه‌ای نامطلوب در ایران عبارتند از: عوامل فرهنگی (تبلیغات رسانه‌ها، توجه و نگرش به بدن، دینداری، میزان استفاده از رسانه‌ها)، عوامل اقتصادی (پایگاه اقتصادی-اجتماعی و سرمایۀ اقتصادی)، عوامل جمعیتی (سن، محل سکونت، وضعیت تاهل، میزان تحصیلات، جنسیت) و عوامل اجتماعی (سرمایۀ اجتماعی و حمایت اجتماعی). بین مولفه‌های عوامل فرهنگی، تبلیغات رسانه‌ها (0.541)، در بین عوامل اقتصادی، پایگاه اقتصادی-اجتماعی (0.314-)، در بین عوامل جمعیت‌شناختی، سن (0.224-) و در بین عوامل اجتماعی، سرمایۀ اجتماعی (0.280-) بیشترین تاثیرگذاری را بر الگوها و رفتارهای تغذیه‌ای نامطلوب دارند.

meta-analysis of studies on undesirable dietary behaviors in iran

one of the most important factors shaping the dietary pattern of a community is the set of habits, food culture, and the nutrition of its people, so the food security of households and planning to ensure healthy nutrition are among the most fundamental concerns of today’s societies. however, rising urbanization, growing work responsibilities of women, and the prevalence of fast and pre-cooked foods have led to the formation of the nutritional transition phenomenon (the transition from healthy to unhealthy or undesirable nutritional patterns and behaviors). in this regard, the present research aims to explore the determinants of undesirable dietary behaviors in iran. for this purpose, a meta-analysis research method has been employed. the statistical population consists of studies conducted on undesirable dietary behaviors and habits in iran in the period from 2007 to 2020. after designing specific stages (search, screening, eligibility, and inclusion), sampling was conducted, and a total of 25 studies were selected as the final sample. for post-coding data analysis, the comprehensive meta-analysis software (cma2) was used. the prevalence of fast and ready-to-eat food patterns has led to the phenomenon of nutritional transition (the shift from healthy dietary patterns and behaviors to unhealthy or undesirable ones. the research findings suggest that variables that wield the highest effect on undesirable nutritional habits and behaviors in iran are: cultural factors (media advertising, body awareness and attitudes, religiosity, media usage), economic factors (socio-economic status and economic capital), demographic factors (age, place of residence, marital status, level of education, sex), and social factors (social capital and social support). in the components of cultural factors, media advertising (0.541), in economic factors, socioeconomic status (-0.314), in demographic factors, age (-0.224), and in social factors, social capital (-0.280) exert the highest impact on undesirable dietary patterns and behaviors.