ادراک «دیگری» معلول در بستر اجتماعی ایران از دیدگاه متخصصین جامعه‌شناسی

هدف پژوهش حاضر، ادراک دیگری معلول در بستر اجتماعی ایران بود. روش پژوهش کیفی و از نوع تحلیل مضمون بود و میدان پژوهش اساتید جامعه‌شناسی دانشگاه‌های شهر تهران بودند. با استفاده از نمونه‌گیری گلوله‌برفی و رسیدن به اشباع داده‌ها، 13 نفر به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده‌ها مصاحبه نیمه‌ساختاریافته بود. برای تعیین قابلیت اعتماد مصاحبه‌ها از راهبردهایی چون بازبینی توسط شرکت‌کنندگان و یک داور ناظر استفاده شد. تحلیل داده‌ها نیز براساس روش شبکه مضامین آترید-استرلینگ صورت گرفت. نتایج در سه مضمون سازمان‌دهنده شامل موانع نگرشی، موانع فیزیکی و موانع نهادی استخراج شد. به‌طورکلی، نتایج نشان داد که معلولان در مقایسه با دیگر گروه‌ها و اقلیت‌های جامعه، در نظام سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کمتر لحاظ شده‌اند و مسائل آن‌ها به‌خوبی شناسایی نشده است؛ بنابراین نظام تصمیم‌گیری جامعه نیازمند اتخاذ سیاست‌ها و برنامه‌هایی برای حضور و مشارکت فعال معلولان است. بدون مشارکت فعال و برابر معلولان و سازمان‌های نماینده آن‌ها، استراتژی‌ها و برنامه‌های توسعه موجب تداوم و تبعیض علیه افراد معلول می‌شود؛ بااین‌حال، برای موثر بودن سیاست‌ها و برنامه‌ها باید باورهای فرهنگی مربوط به ناتوانی را که در جامعه وجود دارد، در نظر بگیرند. اگر بخواهیم در این زمینه یک گام به جلو حرکت کنیم، درک ناتوانی به‌عنوان نقص یا محدودیت باید به‌عنوان یک ویژگی منحصربه‌فرد از هویت کلی فرد بازتعریف شود. با توجه به نقش موسسات آموزشی در اجتماعی کردن نسل بعدی شهروندان، مدارس می‌توانند نقشی جدایی‌ناپذیر در پرورش جامعه عادلانه‌تر، به‌ویژه از طریق آموزش چندفرهنگی ایفا کنند تا ضمن ترویج معلولیت به‌عنوان یکی از تنوع‌های فرهنگی موجبات کاهش اختلاف بین گروه‌ها و تقویت روابط بین گروهی را فراهم کنند.

perceiving “otherness” of the disabled in social context of iran from sociologists’ perspective

this study aimed to perceive the otherness of the disabled in the social context of iran. the qualitative research was done using thematic analysis and obtained the ideas of sociology professors of tehran universities. using snowball sampling and considering data saturation principle, 13 professors were selected as participants. a semi-structured interview was run to collect the data. to determine the reliability of the interviews, they were reviewed by the participants and a supervising person commented on the interviews. attride-stirling thematic analysis method was used to analyze the data. the results were categorized under three themes: attitudinal barriers, physical barriers, and institutional barriers. the results showed that the disabled people have been less considered in the iranian policy and planning system than other groups and minorities of the society. their problems have not been recognized well, so the iranian decision-making system needs policies and programs that assure the presence and active participation of the disabled. without disabled people’ or their representative organizations’ active and equal participation, all development strategies and programs maintain the discrimination against disabled people. for the policies and programs to be effective, they should consider common cultural beliefs on disability in iran. if we desire to take steps and solve the problem, the idea “disability as a defect or limitation” should be redefined as a unique characteristic of the disabled. taking into consideration the role of educational institutions in socializing the next generation of citizens, schools can play a vital role in making a more just society, especially through multicultural education. the aim is introducing disability as a kind of cultural diversity, reducing differentiations between different groups, and strengthening intergroup relations.