تجربۀ بیگانگی در زندگی روزمره: مطالعۀ موردی فضای شهری تهران

پژوهش حاضر در رویکردی مردم‌نگارانه و انتقادی و با استفاده از رهیافت هانری لوفوردر تحلیل فرایند تولید فضا، به مقایسه طبقاتی این تجربه در میان زیست‌کنندگان فضای شهری تهران پرداخته است. تجربه بیگانگی به‌مثابه رابطه‌ای مختل‌شده و ابزاری در برابر رابطه‌ای به‌منزله هدف فی‌نفسه و به معنای تملک در برابر مالکیت تعریف شد. سه فضای بازار بورس، مجموعه دریاچه خلیج‌فارس و باملند و محله خلازیر به‌مثابه نمایندگانی از فضاهای انتزاعی و انضمامی و سه‌گانه‌های‌ فضایی لوفور انتخاب شدند. داده‌های چندگانه شامل مشاهده، عکس، مصاحبه‌های شخصی، داده‌های پژوهش‌های قبلی و مردم‌نگاری‌ها، مستندهای ویدیوئی، اسناد سازمانی، گزارش‌های مطبوعاتی و پیمایش آنلاین درباره هر فضا جمع‌آوری شد، به شیوه تفسیری و استقرایی تحلیل، کدگذاری و مقوله‌بندی شد و در تحلیل فرمی، کارکردی و ساختاری استفاده شد. نتایج مطالعه نشان می‌دهد، تجربه بیگانگی با دیگری، خود، کار، فضای شهری و زندگی ‌روزمره، تجربه مشترک میان زیست‌کنندگان این فضاها و با نظم فضایی مرتبط است، اما در مرکز و حاشیه معانی متفاوتی می‌یابد و به شیوه متفاوتی در آگاهی روزمره ادغام می‌شود. تجربه بیگانگی در مناسبات تولید، به بی‌معنایی کار، بازار رقابتی و کالایی‌شدن مربوط می‌شود و تجربه‌ای در مقیاس جهانی است؛ درحالی‌که تجربه بیگانگی مرتبط با ساختار سیاسی و فرهنگی به ویژگی‌های خاص شهر تهران وابسته است. جلوه‌های متنوع زندگی‌ روزمره در کنار ممنوعیت‌ها، هراس‌ها و شکاف‌ها، مانع از شکل‌گیری آگاهی جمعی و درنتیجه تلاشی جمعی برای بیگانگی‌زدایی می‌شود. مومنت‌های زندگی ‌روزمره در سطوح متفاوتی از واقعیت اجتماعی ممکن است رهایی‌بخش عمل کنند و در سطحی بالاتر عقیم بمانند.

alienation in everyday life: case study of urban space in tehran

such issues as authoritative space design, unproductivity of urban management, and the inability of urban space to facilitate the emergence of differences and transfer of meaning lead to the experience of alienation in the daily life of the residents of tehran. taking an anthropological and critical approach and applying henri lefebvre’s theory of production of space, this research compared class experience of alienation among the residents of tehran. alienation was defined as an instrumental relationship against a relationship for its own sake and appropriation against ownership. space of stock market, khalij fars lake and khalazir neighborhood were selected as representatives of abstract and concrete spaces as well as lefebvre’s trialectics of space. multiple data were collected through observation, photos, personal interviews, previous studies and ethnographies, documentaries, organizational documents, press reports and online survey about every space. the data was coded, categorized, and analyzed interpretatively and inductively through formal, functional, and structural analysis. the study showed that alienation with others, self, labor, urban space, and everyday life, is a common experience between all classes and is related to the spatial order of the city, but it finds different meanings in the center and the periphery and is integrated in the everyday consciousness in a different way. alienation in relation of production is experienced in the meaningless work, competitive market, and commodification are common experiences on a global scale, while political and cultural alienations depend on the specific characteristics of tehran. the moments may be liberating at a level of social reality and remain fruitless at a higher level. the diverse manifestations of daily life, along with prohibitions, fears, and gaps, prevent the formation of collective consciousness and, as a result, a collective effort to de-alienation.