بازخوانی رابطۀ ایدئولوژی و نظام آموزشی

نقش و نحوۀ حضور ایدئولوژی در نظام آموزش و پرورش از موضوعات مناقشه‌‌انگیز حوزۀ فرهنگ و آموزش است. درحالی‌که برخی از حضور عناصر ایدئولوژیک در نظام‌های آموزشی و شکل‌دهی به آن حمایت می‌کنند، عده‌ای دیگر چندان با این ایده توافق و همراهی نشان نمی‌دهند و ورود ایدئولوژی به عرصۀ آموزش را باعث ایجاد محدودیت‌های مختلف می‌دانند. در این مقاله با رویکردی تحلیلی–استنتاجی تلاش شده است برخی ابعاد و زوایای این مسئله بررسی و تحلیل شود. با مروری بر دیدگاه‌ها و ادبیات نظری موجود، رابطه و نسبت ایدئولوژی با نظام آموزشی در قالب دو شکل ضمنی (غیرمستقیم) و صریح (مستقیم) صورت‌بندی شده است. در رویکرد اول، ایدئولوژی در معنای ارزش‌های بنیادین و چهارچوب‌های کلان فلسفی حاکم بر آموزش و پرورش مطرح می‌شود که فقط جهت‌گیری کلی حرکت نظام آموزشی را نشان می‌دهد و تلاشی برای تعیین و مهندسی روندهای جاری و ساری آموزش در مدارس و مراکز آموزشی از خود نشان نمی‌دهد، اما در رویکرد صریح (مستقیم)، برنامه‌های درسی مختلف تحت کنترل و حاکمیت ایدئولوژِی قرار می‌گیرند و بسترهای ذهنی و فکری مخاطبان جوان یعنی دانش‌آموزان و دانشجویان به‌منظور پذیرش و درونی‌کردن ارزش‌ها و هنجارهایی خاص آماده می‌شود. در این صورت، نقش‌آفرینی ایدئولوژی در نظام آموزشی از کیفیات و شرایط مناقشه‌انگیزی برخوردار می‌شود که خود ضرورت توجه و بازاندیشی سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان را به اصلاح این روند جلب می‌کند.

Rethinking the Relationship between Ideology and Educational System

There has always been a lot of controversy among various scholars about the role and presence of ideology in educational systems and its most important element, namely school curricula. In fact, some support the presence of ideological elements in educational systems and their formation and development, but others do not agree much with this idea. In this article, an analyticalinferential approach was used to study and analyze some aspects of this issue. By reviewing the existing theoretical perspectives and the literature, the relationship of ideology with the educational system has been proposed in the implicit (indirect) and explicit (direct) forms. In the first approach, ideology is used in the sense of fundamental values and macrophilosophical frameworks governing education, which shows only the general direction of the educational system and does not take action to engineer the current trends of education in schools and educational centers. It seems that the presence of ideology in education can be justifiable and acceptable in such a situation. However, in the explicit (direct) approach, the relationship and interaction of ideology with the educational system is such that curricula are under the control and dominance of ideology and the mental and intellectual capacities of students are ready to accept and internalize specific values. In this case, the role of ideology in the educational system is controversial, which itself necessitates the attention and rethinking of policymakers and planners to correct this trend.